Een korte visie op de stand van zaken in 2024.

Onderzoek naar eenzaamheid in Nederland en maatschappelijke stemming rond eenzaamheid

a) Longitudinale studies:

In 2024 lopen er verschillende langlopende studies die de trends in eenzaamheid over meerdere jaren in kaart brengen. Een van de belangrijkste is de Longitudinale Aging Study Amsterdam (LASA), die al sinds de jaren ’90 ouderen volgt. Deze studie heeft in 2024 onder meer nieuwe inzichten opgeleverd over de negatieve langetermijneffecten van de COVID-19-pandemie op eenzaamheid onder ouderen. VAnuit ons perspectief gezien geen verrassende uitkomst.

b) Focus op specifieke groepen:

Er is een toenemende aandacht voor eenzaamheid onder specifieke groepen, zoals:

• Jongvolwassenen (18-35 jaar): Onderzoek richt zich op de impact van sociale media en de gig-economie op sociale verbindingen.
• Migranten en vluchtelingen: Studies onderzoeken hoe culturele verschillen en integratie eenzaamheid beïnvloeden. Tineke Fokkema is hier al jarenlang mee bezig… Op Linkedin en in andere media zie je er wer wat aandacht voor, maar studies zijn nauwelijks te vinden.
• LHBTIQ+ gemeenschap: Er is meer aandacht voor eenzaamheid nodig binnen deze groep, vooral in relatie tot sociale acceptatie en identiteit. Vooral met het oog op de toenemende maatschappelijke onrust, waarbij mensen zich niet geaccepteerd voelen is dit van belang. Toch zie ik hier weinig serieus gericht onderzoek in relatie tot eenzaamheid.
• Voorzichtig begint er in bedrijven en populaire media aandacht te komen voor eenzaamheid, hoewel zich dat niet vertaalt in een opvallende groei in onderzoek. Wat opvalt is dat er veel aandacht is voor het gevolg van remote wreken op eenzaamheid (en dus op de productiviteit!). Let op dat deze doelgroep niet door anderen wordt bediend. Wees erbij! Onderzoek of geen onderzoek, (32 resultaten in 2024) de praktijk wacht niet. Misschien is de eenzaamheid van de leider wel de plek om te beginnen…

c) Technologie en eenzaamheid:

Nederlandse onderzoekers bestuderen de rol van technologie bij het verminderen én veroorzaken van eenzaamheid. Er lopen pilots met AI-gestuurde chatbots als gezelschap voor ouderen, en er wordt onderzoek gedaan naar de effectiviteit van virtual reality in het creëren van sociale verbindingen. Opvallend is dat er steeds meer aandacht is voor de inrichting van de openbare ruimte in relatie tot eenzaamheid/verbinding. 

d) Neurobiologisch onderzoek:

In samenwerking met internationale partners wordt er in Nederland onderzoek gedaan naar de neurologische basis van eenzaamheid. Dit onderzoek richt zich op het identificeren van biomarkers voor eenzaamheid en het onderzoeken van mogelijke farmacologische interventies. Tot op heden heb ik nog geen pil gevonden…

2. Interventies en hulp bij eenzaamheid

a) Nationale Eenzaamheidsstrategie:

De Nederlandse overheid heeft in 2024 een geactualiseerde Nationale Eenzaamheidsstrategie gelanceerd. Deze strategie focust op een integrale aanpak, waarbij verschillende ministeries, gemeenten, zorginstellingen en maatschappelijke organisaties samenwerken. Eentegeneenzaamheid. We hebben net bericht ontvangen dat er geprobeerd gaat worden het project dat tot en met 2025 loopt, te verlengen.

b) Gemeentelijke initiatieven:

Veel gemeenten vinden dat zij hun eigen eenzaamheidsbeleid ontwikkeld hebben, gebaseerd op lokale behoeften. (Lees: gebaseerd op lokaal bestaand aanbod) Voorbeelden hiervan zijn:

• Buurthuizen 2.0: Moderne ontmoetingsplekken die zowel fysieke als digitale activiteiten aanbieden.
• Intergenerationele woonprojecten: Waar jongeren en ouderen samen wonen en elkaar ondersteunen.
• ‘Eenzaamheidsambassadeurs’: Getrainde vrijwilligers die eenzame mensen in hun wijk identificeren en ondersteunen. Bijvoorbeeld.en in Rijen.

c) Digitale platforms:

Er zijn verschillende online platforms gelanceerd die mensen helpen om sociale connecties te maken:

• ‘BurenBuddy’: Een app die buurtgenoten met vergelijkbare interesses aan elkaar koppelt.
• ‘ZorgvoorContact’: Een platform dat vrijwilligers verbindt met eenzame ouderen voor regelmatige (video)gesprekken.

d) Bedrijfsleven betrokkenheid:

Meer bedrijven nemen deel aan initiatieven om eenzaamheid tegen te gaan:

• Meerdere supermarktketens hebben ‘kletskassa’s’ geïntroduceerd, waar klanten rustig een praatje kunnen maken.
• Bedrijven bieden werknemers trainingen aan om eenzaamheid op de werkvloer te herkennen en aan te pakken.

3. Innovatieve benaderingen

a) Eenzaamheid als gezondheidsprobleem:

Er is een groeiende erkenning dat eenzaamheid een serieus gezondheidsprobleem is. Huisartsen in Nederland zijn in 2024 begonnen met het ‘voorschrijven’ van sociale activiteiten, vergelijkbaar met het Britse model van ‘social prescribing’. Dit overigens zonder bijscholing op het gebied van eenzaamheid.

b) Kunstmatige Intelligentie (AI):

AI kan worden ingezet om eenzaamheid vroeg te detecteren en gepersonaliseerde interventies voor te stellen. Dat klinkt goed. Maar gepersonaliseerde interventies kan dan betekenen: een robotpop of zeehond, 

Wat betekenen menselijke relaties nog als je die vervangt door AI?

c) Natuurinterventies:

Er is toenemend bewijs voor de positieve effecten van natuur op de gezondheid. Dat wil zeggen, er is een theoretisch model dat als bewijs dient. Verschillende gemeenten experimenteren met ‘groene sociale ontmoetingsplekken’ en ‘therapeutische tuinen’. Dit wordt ingezet als aanpak van eenzaamheid. Dat er goede resultaten uitkomen, waarbij mensen heel tevreden zijn, is bekend. Dat hierdoor de problematiek van eenzaamheid niet fundamenteel wordt aangepakt zal helder zijn.

d) Culturele interventies:

Musea, theaters en bibliotheken in Nederland hebben speciale programma’s ontwikkeld gericht op het verminderen van eenzaamheid. Deze programma’s combineren culturele activiteiten met mogelijkheden voor sociale interactie. Ook GGD-en beiden bijvoorbeeld kunst en muziek interventies aan als aanpak van eenzaamheid. Ook hier geldt: mooi om het brein te ontspannen, fijn voor mensen die zich niet erg eenzaam voelen, maar geen fundamentele aanpak.

4. Uitdagingen en toekomstperspectieven

a) Doelgroepfixatie:

Met de toenemende vergrijzing blijft eenzaamheid onder ouderen een grote uitdaging. Er wordt gewerkt aan innovatieve woonconcepten en technologische oplossingen om ouderen langer zelfstandig en sociaal verbonden te houden.

De invloed van Joinus, die enorme publiciteit heeft gekregen dankzij de oorspronkelijke steun van WVS en nu van de appeltjes van Oranje, maakt dat nu naast aandacht voor ouderen, vooral aandacht is voor eenzaamheid bij jongeren.

Het bedrijfsleven heeft zeker zo veel te winnen bij de aanpak van eenzaamheid, evenals verzekeraars. hier ligt een uitdaging die we echt snel moeten aangaan. Niet ieder voor zich, maar als netwerk.

b) Digitalisering:

Hoewel technologie kansen biedt, zorgt het ook voor nieuwe vormen van eenzaamheid. AI chatbots kunne je de illusie geven van het hebben van relaties, maar de vraag is of ze je leren ook in de echte wereld relaties aan te gaan. Onderzoek richt zich op het vinden van een balans tussen online en offline sociale interacties. Veel onzin wordt nog steeds verspreid over het effect van social media, terwijl de feiten al jaren worden herhaald in onderzoek: het zijn niet de media die ongelukkig maken. 

c) Maatschappelijke veranderingen:

Veranderingen in gezinsstructuren, arbeidspatronen en sociale normen blijven de aard van eenzaamheid beïnvloeden. Onderzoekers proberen deze trends te begrijpen om effectieve interventies te ontwikkelen.

d) Intersectionaliteit:

Er is een groeiend besef dat eenzaamheid vaak samenhangt met andere sociale problemen zoals armoede, discriminatie en geestelijke gezondheidsproblemen. Interventies worden steeds meer gericht op deze complexe, onderling verbonden factoren.

Conclusie:

Nederland heeft in 2024 een vrij multidisciplinaire en innovatieve aanpak van eenzaamheid. Al vinden wij het misschien nog lang niet ideaal, vergeleken met andere landen is het hier heilig. Er is een sterke samenwerking tussen onderzoekers, beleidsmakers, zorgprofessionals en technologiebedrijven. Hoewel er vooruitgang is geboekt, blijft eenzaamheid een complex probleem dat voortdurende aandacht en nieuwe benaderingen vereist. De focus ligt steeds meer op preventie, vroege interventie en het creëren van een samenleving die sociale verbondenheid bevordert. Werk aan de winkel, nog steeds.

Een korte samenvatting van wat er de afgelopen tijd is gebeurd op het gebied van onderzoek kun je hier downloaden en hier lezen:

Eenzaamheid in 2024 – een selectie uit onderzoek

In 2023 zijn volgens semantic scholar 3500 studie naar eenzaamheid uitgevoerd. In 2024 waren dat er 2880.

• Vanuit de wetenschap van de psychologie waren dat er 1980 in 2023 en 1650 in 2024.
• Vanuit de medische wetenschap 929 in 2023 en 984 in 2024.
• Vanuit sociologie 45 in 2023 en 1260 in 2024.
• Vanuit filosofie 28 in 2023 en 64 in 2024.
• Vanuit onderwijs 251, in 2023 en 238 in 2024.

Zoals je ziet is de sociologie een uitschieter in dit geheel, met een enorme toename van onderzoeken.

Nou moet je niet al te veel waarde hechten aan die cijfers: meta-onderzoek geldt ook als onderzoek en meta onderzoeken schieten als paddenstoelen uit de grond.

In 2024 gingen de meeste onderzoeken nog over ouderen, daar is echt een kentering ingekomen. Ook is opvallend dat er veel aandacht is voor aanpak in de vorm van IT oplossingen. Logisch, een zo groot probleem groot aanpakken kan eigenlijk alleen maar op die manier: grootschalig.

Zoek je op het vakgebied educatie naar eenzaamheid en kinderen, dan kom je op 11000 resultaten in 2023 en een verbijsterende 749.000 in 2024. Geen wonder dat er steeds meer meta onderzoek komt. Het is niet meer te overzien!

Alleen, bij meta onderzoek stuiten de meeste onderzoekers op dit feit: er wordt geen onderscheid gemaakt tussen sociaal geïsoleerd zijn en eenzaamheid. Dat maakt dat het vrijwel niet vergelijkbaar is. Je moet dus nog steeds heel erg je hoofd gebruiken bij het interpreteren van onderzoeken.

Ik heb een aantal onderzoeken voor jullie op een rij gezet.

Internationaal:

Trends in ontwikkeling van eenzaamheid

Eenzaamheidsonderzoek heeft zich historisch gezien gericht op verschillende leeftijdsgroepen, met enkele verschuivingen in nadruk in de loop van de tijd:

1. Ouderen (65+):
   Deze groep is sinds de jaren ’60 voortdurend een belangrijk aandachtspunt geweest in eenzaamheidsonderzoek. Studies hebben factoren onderzocht die bijdragen aan eenzaamheid bij ouderen, zoals pensionering, verlies van partner en afnemende gezondheid.
2. Adolescenten en jongvolwassenen (13-25):
   De interesse in deze leeftijdsgroep nam aanzienlijk toe in de late jaren ’90 en vroege jaren 2000, samenvallend met de opkomst van digitale technologie en sociale media. Onderzoekers begonnen te onderzoeken hoe deze factoren sociale verbindingen en eenzaamheid onder jongeren beïnvloedden.
3. Volwassenen van middelbare leeftijd (40-65):
   Deze groep kreeg aanvankelijk minder aandacht, maar zag een toegenomen interesse in de jaren 2010. Studies begonnen eenzaamheid te onderzoeken in de context van werk-privébalans, zorgtaken en transities in de middelbare leeftijd.
4. Kinderen (5-12):
   Onderzoek naar eenzaamheid bij kinderen kreeg momentum in de late jaren 2000 en vroege jaren 2010, met een focus op schoolomgevingen, relaties met leeftijdsgenoten en de impact van technologie op sociale ontwikkeling.
5. Jonge kinderen en peuters (0-4):
   Deze groep is minder vaak bestudeerd, maar de interesse groeide in de late jaren 2010 en vroege jaren 2020, vooral in relatie tot hechtingstheorie en vroege kinderjarenontwikkeling.

Veranderingen in interesse in de loop van de tijd:

1. Verbreding van de reikwijdte: Vroeg onderzoek richtte zich voornamelijk op ouderen, maar in de loop van de tijd breidde het onderzoek zich uit naar alle leeftijdsgroepen.
2. Technologische impact: Vanaf de late jaren ’90 was er een toegenomen interesse in hoe technologie en sociale media eenzaamheid beïnvloeden in alle leeftijdsgroepen, maar vooral onder adolescenten en jongvolwassenen.
3. Levensovergangen: In de jaren 2010 werd meer aandacht besteed aan eenzaamheid tijdens verschillende levensovergangen (bijv. naar de universiteit gaan, ouder worden, met pensioen gaan) in verschillende leeftijdsgroepen.
4. Intergenerationele studies: Vanaf het midden van de jaren 2010 was er groeiende interesse in het vergelijken van eenzaamheid tussen generaties en het onderzoeken van intergenerationele interventies.
5. Invloed van de pandemie: De COVID-19-pandemie in 2020 leidde tot een golf van eenzaamheidsonderzoek in alle leeftijdsgroepen, met bijzondere aandacht voor de impact van sociale isolatiemaatregelen op de geestelijke gezondheid.
6. Eenzaamheid op de werkplek: In de late jaren 2010 en vroege jaren 2020 was er een toegenomen focus op eenzaamheid in professionele settings, vooral onder werkende volwassenen.
7. Culturele vergelijkingen: Wereldwijde studies die eenzaamheid vergelijken tussen verschillende culturen en landen werden gangbaarder in de jaren 2010 en vroege jaren 2020. Daarbij ging het vaak om de vraag wat in verschillende culturen werd verstaan onder eenzaamheid
8. In 2024 verschenen diverse onderzoeken die de situatie tussen 2000 en 2020 – 2023 in beeld brachten.

Over het algemeen bleven ouderen een consistent aandachtspunt, maar breidde het onderzoek zich in de loop van de tijd uit naar alle leeftijdsgroepen. Het vakgebied werd ook interdisciplinairder, met inzichten uit de psychologie, sociologie, neurowetenschappen en volksgezondheid.

De trends verder bekeken

Als we uitgaan van eenzaamheid zoals die ook door ons wordt gedefinieerd, waarbij het ervaren van eenzaamheid door de persoon zelf als maatstaf geldt, zien we dat er verwarring heerst over de trends.

Enerzijds is de populaire opvatting dat individualistische samenlevingen meer risico geven op eenzaamheid, met name op oudere leeftijd, dan meer sociaal georiënteerde samenlevingen. Dat maakt dat politieke interesse voor eenzaamheid op de oude dag aan de orde is.

Toch blijkt steeds weer uit onderzoek dat eenzaamheid in de West-Europese landen minder groot is dan in de mediterrane landen. Oorzaken hiervoor worden gevonden in de betere gezondheidszorg en de mogelijkheid om individuele keuzes te maken in de meer individueel georiënteerde samenlevingen.

Een Noors onderzoek kijkt naar de trends in Noorwegen van 1984 tot 2019 onder 70-plussers en concludeert dat daar:

• eenzaamheid past bij vrouwen van oudere leeftijd die alleen leven
• de prevalentie van eenzaamheid bij 70-plussers is afgenomen (net als in Nederland)
• bij de oudsten van de ouderen die alleen leven is eenzaamheid toegenomen
• projecties tot 2050 voorspellen een verdubbeling van eenzaamheid onder de oudste volwassenen

Aan de andere kant is er duidelijk steeds meer aandacht voor jongeren, onder meer in dit onderzoek, dat keek naar schoolkinderen tussen 12 en 15 jaar in 28 landen(!). Hun conclusie is dat eenzaamheid bij veel jongeren voorkomt en dat er zeer weinig tot geen verbetering is geweest in de afgelopen jaren.

In Japan is onderzoek geweest naar trends in de ontwikkeling van eenzaamheid onder jongeren in 70 (!) landen in de periode 2000 – 2023. Hun conclusie is helder: “Over the past 20 years, adolescent loneliness has increased globally, particularly in the last decade and among girls from high-income countries.”

Referenties:

Dahlberg, L., von Saenger, I., Naseer, M., Lennartsson, C., & Agahi, N. (2024). National trends in loneliness and social isolation in older adults: an examination of subgroup trends over three decades in Sweden. Frontiers in public health, 12, 1444990. https://doi.org/10.3389/fpubh.2024.1444990

Smith, L., Sánchez, G. F. L., Pizzol, D., Yon, D. K., Oh, H., Kostev, K., … & Koyanagi, A. (2024). Global time trends of perceived loneliness among adolescents from 28 countries in Africa, Asia, and the Americas. Journal of affective disorders, 346, 192-199.

Hosozawa, M., Igami, K., Stanyon, D., Charvat, H., Knowles, G., Nishida, A., … & Iso, H. Global Trends in Adolescent Loneliness from 2000 to 2018: A Cross-National Investigation of 1.6 Million Students from 79 Countries. Available at SSRN 4754870.

De theorie over eenzaamheid wordt door verschillende disciplines op heel diverse manieren gevormd. Omdat Creatief Leven en de aanpak van eenzaamheid gebaseerd zijn op de theorie die Jeannette heeft ontwikkeld rond eenzaamheid, is het goed om hier nog even aan te herinneren.

Nadruk op relationele patronen

Eenzaamheid als verstoring van relationele patronen
Eenzaamheid ontstaat door verstoringen in de relationele patronen die mensen hebben opgebouwd en/of die mensen verwachten te ervaren en waaraan ze betekenis ontlenen. Mensen ervaren verbondenheid en veiligheid in de voorspelbaarheid van hun relaties, of dat nu met vrienden, familie, collega’s of zelfs bredere sociale structuren is. Wanneer deze relationele patronen verstoord worden, ontstaat een gevoel van onthechting, isolatie en machteloosheid. Deze verstoringen in relaties leiden tot het gevoel van eenzaamheid. Op zich is dat normaal en hoewel het niet fijn voelt, is het geen reden tot ongerustheid.

Oorsprong van eenzaamheid
Eenzaamheid heeft zijn oorsprong in vroege ervaringen van verstoring van vertrouwde patronen. Als kind leert een mens te vertrouwen op regelmatige en voorspelbare interacties met verzorgers, die een basis vormen voor het gevoel van veiligheid. Wanneer deze patronen doorbroken worden, zoals door het alleen gelaten worden of veranderingen in de zorg, ervaart het kind onveiligheid. Ook dit is op zich niet erg, mits het kind kan ervaren dat aan die eenzaamheid een eind komt, bijvoorbeeld als het wordt getroost als het verdrietig is. Als een kind leert dat er geen troost of steun komt, ook niet als het kind erg huilt, dan kan zogenaamde learned helplesness ontstaan. Voor sommige mensen vormt dit de basis voor een diepere kwetsbaarheid gedurende het hele leven. Dit is vooral het geval wanneer latere verstoringen in relationele patronen hen herinneren aan het gevoel van machteloosheid dat ze als kind ervoeren.

Relationele patronen en verstoring
Eenzaamheid is altijd het gevolg van een verstoring van patronen in relaties. Dit kan een directe verstoring zijn, zoals het beëindigen van een relatie, het verliezen van een dierbare, of het veranderen van een sociale situatie zoals verhuizen of het krijgen van een nieuwe baan. Ook positieve veranderingen, zoals het aangaan van een nieuwe relatie of het krijgen van een kind, kunnen bestaande patronen verstoren en gevoelens van eenzaamheid opwekken. De eenzaamheid ontstaat omdat het individu zich niet meer kan vasthouden aan de bekende relationele patronen waaraan het betekenis en zekerheid ontleende. Ook verwachtingspatronen die we op basis van instinct of cultuur hebben kunnen verstoord zijn. Geen partner kunnen vinden of als kind voor je ouders moeten zorgen kan het effect van verstoorde relatiepatronen hebben.

Suggesties voor de Aanpak van Eenzaamheid op Basis van Relationele Patroontheorie

1. Herstellen van verbroken relationele patronen
   Een effectieve aanpak van eenzaamheid begint met het helpen herstellen van verstoorde relationele patronen. Dit betekent dat mensen ondersteund moeten worden in het opnieuw opbouwen van relaties die voorspelbaar en betekenisvol zijn. Het kan hierbij gaan om bestaande relaties nieuw leven inblazen, of om het ontwikkelen van nieuwe relaties die passen binnen de huidige levensfase van de persoon.
2. Begeleiden bij veranderingen in relationele dynamiek
   Wanneer veranderingen in het leven, zoals scheiding, rouw, of verhuizing, relationele patronen doorbreken, is het essentieel dat mensen geholpen worden om nieuwe relationele dynamieken te begrijpen en te omarmen. Hulpverleners kunnen mensen begeleiden bij het verwerken van de verstoringen en het ontwikkelen van nieuwe verwachtingen en patronen in hun relaties. Dit helpt de angst en onzekerheid rondom deze veranderingen te verminderen.
3. Betekenisvolle verbindingen centraal stellen
   Omdat eenzaamheid voortkomt uit verstoringen in relationele patronen waaraan mensen betekenis ontlenen, is het cruciaal dat de aanpak van eenzaamheid zich richt op het herstellen van betekenisvolle verbindingen. Dit hoeft niet per se te betekenen dat iemand meer sociale contacten moet hebben. Het kan ook gaan om diepere verbindingen, zoals een hechte vriendschap, een relatie met een mentor, of zelfs een spirituele verbinding die een gevoel van veiligheid en verbondenheid biedt.
4. Relaties als bron van betekenis, niet kwantiteit
   Het aantal sociale contacten is minder belangrijk dan de kwaliteit van die contacten. Mensen voelen zich minder eenzaam als ze in hun relaties een gevoel van stabiliteit en wederzijds begrip ervaren. De focus van interventies zou dan ook moeten liggen op het leren versterken van de kwaliteit van de relaties. Dit helpt mensen betekenis te vinden in de relaties die ze hebben en voorkomt dat ze zich verlaten of onbelangrijk voelen.
5. Omgaan met relationele veranderingen als levensvaardigheid
   De moderne wereld wordt gekenmerkt door snelle en voortdurende veranderingen, wat betekent dat verstoringen in relationele patronen onvermijdelijk zijn. Mensen zouden ondersteund moeten worden in het ontwikkelen van vaardigheden om om te gaan met deze veranderingen, zodat ze beter in staat zijn om hun sociale banden aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Dit kan bijvoorbeeld door hen te helpen anticiperen op veranderingen en nieuwe patronen te vormen die meer veerkracht bieden in tijden van verandering.
6. Vermijd patronen van afhankelijkheid in hulpverlening
   Hulpverlening moet gericht zijn op het herstellen van stabiele en duurzame relationele patronen, zonder dat een patroon van afhankelijkheid ontstaat. Wanneer hulpverleners de belangrijkste relatie in het leven van een cliënt worden, bestaat het risico dat de cliënt afhankelijk wordt van deze externe steun. Daarom moet hulpverlening gericht zijn op het bevorderen van zelfredzaamheid en het versterken van relaties in de natuurlijke omgeving van de cliënt.
7. Ondersteunen van het hervinden van ritme in relaties
   Voor veel mensen is eenzaamheid een gevolg van het verlies van ritme in hun relaties. Hulpverlening kan zich richten op het helpen van mensen om nieuwe ritmes te ontwikkelen, zoals regelmatige ontmoetingen met vrienden of deelname aan sociale activiteiten, zodat er een gevoel van continuïteit en stabiliteit ontstaat in hun relaties. Dit kan helpen om de leegte die door relationele verstoringen is ontstaan, te vullen.

Bovenstaande adviezen houden geen rekening met mogelijke traumatische ervaringen of de eerder genoemde learned helplesness. Learned helplessness zal mensen er van kunnen weerhouden om hulp in te roepen, terwijl mensen met een trauma verleden zich vaak niet eens bewust zijn van dat trauma. Wie hulp wil bieden bij eenzaamheid moet diepere problematiek kunnen signaleren. Daarbij is het uitgangspunt altijd: ga uit van de mogelijkheden van mensen en grijp op een zo eenvoudig mogelijke manier in. De cursus Creatief Leven is altijd positief, mocht blijken dat het niet genoeg is, dan kan een advies om een psychoog te bezoeken altijd nog worden gegeven.

Conclusie

De herstelde relatiepatronen vormen de kern van de aanpak van eenzaamheid. Omdat mensen betekenis en veiligheid ontlenen aan voorspelbare patronen in hun relaties, kan een verstoring hiervan leiden tot gevoelens van eenzaamheid. Door de nadruk te leggen op het herstellen of opbouwen van stabiele, betekenisvolle verbindingen, kan eenzaamheid effectief worden bestreden, ongeacht de specifieke omstandigheden die de patronen hebben verstoord. Het erkennen van de rol van relationele patronen biedt een breder perspectief om eenzaamheid niet als persoonlijk falen, maar als een verstoring van menselijk verbondenheid te beschouwen.

Eenzaam brein

Dit alles houdt geen rekening met het eenzame brein: een brein dat minder sociaal ontwikkeld is en waarbij mensen meer angsten wtnrouwen hebben jegens anderen. Het is leuk om relatievaardigheden te leren, maar dat kan alleen als iemand een brein heeft dat tot dat leren in staat is en zelf bereid is tot leren. Daarom kan een aanpak van eenzaamheid niet zonder aanpak van het brein.

Recente ontwikkelingen in hersenonderzoek en eenzaamheid: Inzichten uit 2023 en 2024

De afgelopen jaren hebben significante vooruitgang geboekt in het begrip van de neurale mechanismen die ten grondslag liggen aan eenzaamheid. Onderzoek uit 2023 en 2024 heeft nieuwe inzichten opgeleverd in hoe eenzaamheid het brein beïnvloedt en hoe deze kennis kan worden toegepast in interventies. Hier volgt een overzicht van de meest opvallende ontwikkelingen.

1. Neuroplasticiteit en eenzaamheid

Steeds meer wordt aangetoond dat chronische eenzaamheid geassocieerd is met veranderingen in neuroplasticiteit in specifieke hersengebieden. Met behulp van geavanceerde neuro imaging technieken ontdekten de onderzoekers dat langdurige eenzaamheid leidt tot verminderde neuroplasticiteit in de prefrontale cortex en de hippocampus, gebieden die cruciaal zijn voor sociale cognitie en geheugenvorming.

In een artikel in Nature werd (en dat is heel bijzonder) een stuk gewijd aan het ontwikkelen van sociale hersendelen in de babytijd:

There are two well-described critical periods for social development in childhood, when environmental inputs result in irreversible changes in brain development and function with permanent effects on social behavior. The first critical period, which is called “primary socialization”, occurs between 6 weeks and 6 months of age, beginning with the onset of learning abilities, continuing with the smiling response, and ending with the fear of strangers [37,38,39,40]. Thus, early positive interactions with a primary caregiver are very important for the development of social capacities. From ~27 months of age, the use and understanding of sentences mark the beginning of the second critical period, ‘verbal socialization’, in which the process of socialization begins all over again through a different form of communication [40]. Thus, during the first few years of life, the developing brain is particularly vulnerable to environmental stresses [41]. The disruption of social interaction during early critical periods will negatively impact cognitive, social, and verbal performance, resulting in a predisposition to mental health issues [42,43,44].

Recente bevindingen suggereren dat eenzaamheid niet alleen een psychologische toestand is, maar ook tastbare veranderingen in de hersenstructuur en -functie teweegbrengt. Dit onderzoek opent nieuwe mogelijkheden voor gerichte interventies die neuroplasticiteit kunnen bevorderen als een manier om de negatieve effecten van eenzaamheid tegen te gaan.

2. Sociale pijn en fysieke pijn: Gedeelde neurale circuits

Voortbouwend op eerder werk dat suggereerde dat sociale pijn en fysieke pijn gedeelde neurale circuits activeren, heeft een team van Amerikaanse onderzoekers in 2024 deze relatie verder uitgediept. Hun studie, gepubliceerd in Nature Neuroscience, gebruikte geavanceerde fMRI-technieken om aan te tonen dat eenzaamheid niet alleen dezelfde hersengebieden activeert als fysieke pijn, maar dat de intensiteit van deze activatie correleert met de ervaren mate van eenzaamheid.

Interessant genoeg toonde het onderzoek aan dat sociale verbondenheid deze neurale respons kan moduleren, wat suggereert dat interventies gericht op het versterken van sociale banden mogelijk de “pijn” van eenzaamheid kunnen verminderen op een neurologisch niveau. In dit artikel vind je enorm vele informatie over eenzaamheid vanuit sociale wetenschape, neurobiologie en klinische ervaring.

3. Genetische factoren en eenzaamheid

Een grootschalig onderzoek, gepubliceerd in 2023, heeft nieuwe inzichten opgeleverd in de genetische basis van eenzaamheid. Door gebruik te maken van genome-wide association studies (GWAS) bij meer dan 250.000 deelnemers, identificeerden onderzoekers specifieke genetische varianten die geassocieerd zijn met een verhoogde gevoeligheid voor eenzaamheid.

Deze genetische markers bleken ook gelinkt te zijn aan variaties in de expressie van neurotransmitter receptoren, met name die betrokken bij het dopaminerge en serotonerge systeem. Deze bevindingen suggereren dat sommige individuen mogelijk een genetische predispositie hebben voor eenzaamheid, wat implicaties heeft voor zowel preventie als behandeling. Beetje flauw is wel dat ca 50% van de kans op eenzaamheid wordt bepaald door genen, en de andere 50% door omgevingsfactoren als de persoonlijke geschiedenis en mogelijkheden. Je kunt dus niet zeggen: eenzaamheid is genetisch en daarop je aanpak baseren.

4. Eenzaamheid en cognitieve achteruitgang

Een studie uit 2023, uitgevoerd door een internationaal consortium van onderzoekers, heeft nieuwe bewijzen geleverd voor de link tussen chronische eenzaamheid en versnelde cognitieve achteruitgang bij ouderen. De studie, die meer dan 10.000 deelnemers over een periode van 5 jaar volgde, toonde aan dat eenzame individuen een significant snellere afname vertoonden in executieve functies en verwerkingssnelheid.

Neuroimaging data verzameld als onderdeel van de studie onthulde dat deze cognitieve achteruitgang geassocieerd was met versnelde atrofie in de prefrontale en temporale kwabben. Deze bevindingen onderstrepen het belang van sociale interventies als een potentiële strategie om cognitieve gezondheid bij ouderen te behouden.

Een studie naar neurocognitieve tekorten bij eenzaamheid in jongvolwassenen wees uit dat ook bij jongeren een niet onaanzienlijke cognitieve achteruitgang als gevolg van eenzaamheid is te meten.

Een heel nieuw gebied: AI

In mijn zoektocht naar nieuwe ontwikkelingen stuitte ik op patentaanvragen van Philips voor AI oplossingen voor eenzaamheid. Het was niet de enige. Apps om de emoties van mensen te detecteren en hun stemming te beïnvloeden zullen meer en meer deel gaan uitmaken van ons dagelijks leven. Hier ligt een enorme kans: detecteren van eenzaamheid is een kunst! Je ziet het niet aan mensen en vaak zijn ze zich er niet eens van bewust. Bewustmaken is stap 1, hulp is iets wat (nu in elk geval nog lang niet) door AI geboden kan worden.

De vraag wat ethisch verantwoord is, komt hiermee natuurlijk heel dichtbij. We staan aan de vooravond van een revolutie op het gebeid van geestelijke gezondheidszorg. Het brein bereiken is iets waar veel partijen met graagte op inspelen. Hersenonderzoek zal dan ook exploderen zodra marktpartijen er brood in zien. Nu dus.

 Conclusie

De recente ontwikkelingen in hersenonderzoek naar eenzaamheid in 2023 en 2024 hebben ons begrip van dit complexe fenomeen aanzienlijk verdiept. Van nieuwe inzichten in de neuroplastische effecten van eenzaamheid tot de identificatie van genetische factoren en de ontwikkeling van neurofeedback interventies, deze onderzoeken openen nieuwe wegen voor zowel het begrijpen als het aanpakken van eenzaamheid. Naarmate dit onderzoeksveld zich verder ontwikkelt, kunnen we verwachten dat deze neurologische inzichten zullen leiden tot meer effectieve, op het brein gerichte interventies voor eenzaamheid.

Referenties

Medeiros, P., Medeiros, A. C., Coimbra, J. P. C., de Paiva Teixeira, L. E. P., Salgado-Rohner, C. J., da Silva, J. A., … & de Freitas, R. L. (2023). Physical, emotional, and social pain during COVID-19 pandemic-related social isolation. Trends in Psychology, 31(2), 400-428.

Lieberz, J. (2023). Loneliness: Cognitive factors and neurobiological mechanisms (Doctoral dissertation, Universitäts-und Landesbibliothek Bonn).

Kim, M. J., & Sul, S. (2023). On the relationship between the social brain, social connectedness, and wellbeing. Frontiers in Psychiatry, 14, 1112438.

Li, S., Cao, X., Li, Y., Tang, Y., Cheng, S., & Zhang, D. (2024). Enhancing Ventrolateral Prefrontal Cortex Activation Mitigates Social Pain and Modifies Subsequent Social Attitudes: Insights from TMS and fMRI. NeuroImage, 120620.

Morr, M. (2023). The role of loneliness in the neurocognitive processing of psychosocial stress and trauma (Doctoral dissertation, Universitäts-und Landesbibliothek Bonn).

Chen, Y. W. (2023). Old and Lonely? Surprising Insights on Perceived Social Isolation Within the Aging Brain from Neuroimaging (Doctoral dissertation, State University of New York at Stony Brook).

Cardona, M., & Andrés, P. (2023). Are social isolation and loneliness associated with cognitive decline in ageing?. Frontiers in aging neuroscience, 15, 1075563.

Huang, Y., Zhu, X., Liu, X., & Li, J. (2023). The effects of loneliness, social isolation, and associated gender differences on the risk of developing cognitive impairment for Chinese oldest old. Aging & Mental Health, 27(7), 1360-1367.

Medeiros, P., Medeiros, A. C., Coimbra, J. P. C., de Paiva Teixeira, L. E. P., Salgado-Rohner, C. J., da Silva, J. A., … & de Freitas, R. L. (2023). Physical, emotional, and social pain during COVID-19 pandemic-related social isolation. Trends in Psychology, 31(2), 400-428.

Bowirrat, A., Elman, I., Dennen, C. A., Gondré-Lewis, M. C., Cadet, J. L., Khalsa, J., … & Blum, K. (2023). Neurogenetics and epigenetics of loneliness. Psychology research and behavior management, 4839-4857.

Xiong, Y., Hong, H., Liu, C., & Zhang, Y. Q. (2023). Social isolation and the brain: effects and mechanisms. Molecular psychiatry, 28(1), 191-201.

Aansluitend op al dat hersenonderzoek komen we terug bij Gregory Bateson, die een theorie had over hoe het brein informatie verwerkt. Die theorie wordt steeds stereker onderbouwd door onderzoek dat in zijn tijd nog niet mogelijk was. Het werk van Bateson en van Dilts is van zo groot belang voor onze aanpak van eenzaamheid dat het goed is daar nog eens extra aandacht aan te besteden.

Gregory Bateson’s model voor leren en veranderen is, samen met de patroontheorie, uitgangspunt geweest voor de aanpak in de cursus Creatief Leven. Gregory Bateson (1904-1980) was een Brits-Amerikaanse antropoloog, sociaal wetenschapper, linguïst en cyberneticus. Zijn werk heeft een grote invloed gehad op verschillende vakgebieden, waaronder psychologie, communicatietheorie en systeemdenken. Bateson’s model voor leren en veranderen is een hiërarchisch model dat verschillende niveaus van leren en verandering beschrijft.

Het model onderscheidt vier niveaus van leren:

• 1. Leren 0: Geen verandering
• 2. Leren I: Verandering binnen een vast kader
• 3. Leren II: Verandering van het kader
• 4. Leren III: Verandering van het systeem van kaders

De niveaus in detail:

1. Leren 0: Geen verandering

Op dit niveau vindt er geen leren of verandering plaats. Het individu reageert op een specifieke stimulus altijd op dezelfde manier, zonder aanpassing of verbetering. Dit niveau van “leren” is in feite een gebrek aan leren.

Voorbeeld: Iemand maakt graag gebruik van het buurtcentrum voor een kopje koffie, maar leert geen initatief te neme nom daarbuiten vriendschappen te ontwikkelen.

2. Leren I: Verandering binnen een vast kader

Op dit niveau vindt er leren plaats binnen een bepaald kader of context. Het individu past zijn gedrag aan op basis van feedback of ervaring, maar blijft binnen dezelfde set van mogelijkheden of opties.

Voorbeeld: Een student die leert hoe hij beter kan presteren op een wiskundetoets door meer oefenopgaven te maken.

3. Leren II: Verandering van het kader

Dit niveau omvat het leren over het leerproces zelf. Het individu leert patronen te herkennen en past zijn leerstrategieën aan. Dit wordt ook wel “deutero-leren” of “leren leren” genoemd.

Voorbeeld: Een manager die leert om verschillende leiderschapsstijlen toe te passen afhankelijk van de situatie en de behoeften van zijn team.

4. Leren III: Verandering van het systeem van kaders

Dit is het hoogste en meest complexe niveau van leren in Bateson’s model. Het impliceert een fundamentele herziening van het hele systeem van denken en handelen. Dit niveau van leren is zeldzaam en kan gepaard gaan met diepgaande persoonlijke transformaties.

Voorbeeld: Een persoon die een spirituele ervaring heeft die zijn hele wereldbeeld en manier van leven verandert.

Praktische implicaties voor coaching

Er zijn praktische implicaties voor het gebruik van deze inzichten in coaching. Coaches kunnen dit model gebruiken om het leer- en veranderingsproces van hun cliënten beter te begrijpen en te begeleiden.

1. Herkennen van leerniveaus

Een van de eerste toepassingen van Bateson’s model in coaching is het herkennen van het leerniveau waarop de cliënt zich bevindt. Dit helpt de coach om de juiste interventies en strategieën te kiezen.

– Leren 0: Als een coach merkt dat een cliënt vasthoudt aan ineffectieve gedragspatronen zonder enige aanpassing, kan dit wijzen op Leren 0. De coach kan dan werken aan het creëren van bewustwording en het introduceren van alternatieven.

– Leren I: Veel coachingssessies zullen zich richten op dit niveau, waarbij cliënten specifieke vaardigheden verbeteren of gedrag aanpassen binnen hun bestaande kader.

– Leren II: Coaches kunnen cliënten helpen om op dit niveau te komen door hen aan te moedigen patronen te herkennen in hun leerproces en na te denken over hun overtuigingen en aannames.

– Leren III: Hoewel dit niveau zeldzaam is, kunnen coaches cliënten ondersteunen die door een diepgaande transformatie gaan.

2. Faciliteren van beweging tussen niveaus

Een belangrijke taak van de coach is het faciliteren van beweging tussen de verschillende leerniveaus. Dit kan op verschillende manieren:

– Van Leren 0 naar Leren I: De coach kan de cliënt helpen om bewust te worden van zijn automatische reacties en alternatieve gedragingen te verkennen.

– Van Leren I naar Leren II: De coach kan reflectievragen stellen die de cliënt aanmoedigen om na te denken over zijn leerproces en onderliggende aannames.

– Van Leren II naar Leren III: Hoewel dit niet altijd mogelijk of nodig is, kan de coach de cliënt ondersteunen bij het onderzoeken van diepere levensfilosofieën en waarden.

3. Gebruik van geschikte technieken

Afhankelijk van het leerniveau kan de coach verschillende technieken toepassen:

– Voor Leren I: Directe feedback, oefeningen, rollenspellen en andere praktische technieken om specifieke vaardigheden te verbeteren.

– Voor Leren II: Reflectieve vragen, metacognitieve oefeningen, journaling, en het verkennen van mentale modellen en overtuigingen.

– Voor Leren III: Existentiële vragen, meditatie, visualisatie-oefeningen, en het verkennen van levensdoelen en waarden.

4. Aandacht voor context

Bateson’s model benadrukt het belang van context in het leerproces. Coaches kunnen dit inzicht gebruiken door te herkaderen door:

– De cliënt aan te moedigen om de bredere context van hun uitdagingen te onderzoeken.

– Verschillende perspectieven en kaders aan te bieden om situaties te bekijken.

– De invloed van verschillende contexten (werk, familie, cultuur) op het leerproces te verkennen.

5. Erkennen van de complexiteit van verandering

Het model van Bateson laat zien dat verandering een complex proces is dat op verschillende niveaus kan plaatsvinden. Coaches kunnen dit inzicht gebruiken om:

– Realistische verwachtingen te stellen voor het veranderingsproces.

– Cliënten te helpen om geduld te hebben met zichzelf tijdens het leerproces.

– De waarde van kleine veranderingen (Leren I) te erkennen, terwijl ze ook de mogelijkheid van diepere transformaties (Leren II en III) open houden.

6. Bevorderen van systeemdenken, al zal dat niet in elke situatie aan de orde zijn.

Bateson’s werk is sterk beïnvloed door systeemtheorie. Coaches kunnen dit aspect integreren door:

• – Cliënten aan te moedigen om de onderlinge verbanden tussen verschillende aspecten van hun leven te zien.
• – De impact van veranderingen op het bredere systeem (familie, werk, etc.) te verkennen.
• – Holistische benaderingen voor probleemoplossing en persoonlijke groei te introduceren.

7. Gebruik van paradox en humor

Bateson was geïnteresseerd in de rol van paradox en humor in leren en verandering. Coaches kunnen dit inzicht toepassen door:

• – Paradoxale interventies te gebruiken om vastgeroeste denkpatronen te doorbreken.
• – Humor te gebruiken om spanning te verlichten en nieuwe perspectieven te introduceren.
• – Cliënten aan te moedigen om de absurditeit of ironie in bepaalde situaties te zien, wat kan leiden tot nieuwe inzichten.

8. Aandacht voor communicatiepatronen

Bateson’s werk in communicatietheorie kan coaches helpen om:

• – Aandacht te besteden aan non-verbale communicatie en meta-communicatie.
• – Dubbele boodschappen en tegenstrijdige communicatie te herkennen en te adresseren.
• – De cliënt te helpen om effectiever te communiceren op verschillende niveaus.

9. Integratie van logische niveaus

Bateson’s concept van logische niveaus kan coaches helpen om:

• – Problemen en doelen op verschillende niveaus te analyseren (gedrag, vaardigheden, overtuigingen, identiteit, zingeving).
• – Interventies te kiezen die aansluiten bij het juiste logische niveau.
• – Congruentie tussen verschillende logische niveaus te bevorderen.

10. Bevorderen van ecologisch bewustzijn

Bateson’s latere werk richtte zich op ecologie en de onderlinge verbondenheid van alle levende systemen. Coaches kunnen dit perspectief integreren door:

• – Cliënten aan te moedigen om na te denken over hun plaats in grotere systemen (organisatie, gemeenschap, ecosysteem).
• – De langetermijneffecten van beslissingen en acties te verkennen.
• – Duurzaamheid en ecologisch bewustzijn te integreren in persoonlijke en professionele doelen. Ecologie is hier: de effecten van het gedrag van de persoon op diens omgeving.

Uitdagingen en beperkingen

Hoewel Bateson’s model waardevolle inzichten biedt voor coaching, zijn er ook enkele uitdagingen en beperkingen om rekening mee te houden:

• 1. Complexiteit: Het model kan complex zijn om te begrijpen en toe te passen, vooral voor beginnende coaches of cliënten die niet vertrouwd zijn met abstracte concepten.
• 2. Subjectiviteit: Het kan soms moeilijk zijn om objectief vast te stellen op welk leerniveau een cliënt zich bevindt, wat kan leiden tot verkeerde interpretaties.
• 3. Culturele bias: Het model is ontwikkeld vanuit een westers perspectief en houdt mogelijk niet volledig rekening met andere culturele opvattingen over leren en verandering.
• 4. Overfocus op hogere niveaus: Er kan een neiging zijn om hogere leerniveaus als “beter” te beschouwen, terwijl Leren I in veel situaties voldoende en gepast kan zijn.
• 5. Tijd en inspanning: Het faciliteren van beweging tussen leerniveaus, vooral naar Leren II en III, kan veel tijd en inspanning vergen, wat niet altijd praktisch is binnen de beperkingen van een coachingstraject.

Conclusie

Gregory Bateson’s model voor leren en veranderen biedt een rijk kader voor coaches om het leerproces van hun cliënten te begrijpen en te begeleiden. Door de verschillende niveaus van leren te herkennen en gepaste interventies toe te passen, kunnen coaches hun cliënten effectiever ondersteunen bij hun persoonlijke en professionele groei.

Het model moedigt coaches aan om verder te kijken dan oppervlakkige gedragsveranderingen en de diepere patronen, overtuigingen en systemen te verkennen die het leren en veranderen beïnvloeden. Het benadrukt ook het belang van context, communicatie en systeemdenken in het coachingsproces.

Dilts

Het model van Robert Dilts, bekend als de “Logische Niveaus” of “Neurologische Niveaus”, is geïnspireerd door het werk van Gregory Bateson. Laten we de relatie tussen deze twee modellen onderzoeken en hun praktische toepasbaarheid vergelijken.

Vergelijking van de modellen:

1. Oorsprong en focus:

Bateson’s model:

– Ontstaan uit cybernetica en systeemtheorie

– Focus op leerprocessen en verandering

– Hiërarchisch, maar minder gestructureerd

Dilts’ model:

– Gebaseerd op Bateson’s werk, maar verder ontwikkeld binnen NLP

– Focus op persoonlijke ontwikkeling en verandering

– Meer gestructureerd en hiërarchisch (piramide)

2. Niveaus:

Bateson’s model:

– Leren 0: Geen verandering

– Leren I: Verandering binnen een vast kader

– Leren II: Verandering van het kader

– Leren III: Verandering van het systeem van kaders

Dilts’ model (van laag naar hoog):

– Omgeving

– Gedrag

– Vaardigheden

– Overtuigingen

– Waarden

– Identiteit

– Missie/Spiritualiteit

3. Conceptuele relatie:

Bateson’s Leren I komt ongeveer overeen met de lagere niveaus van Dilts’ model (omgeving, gedrag, vaardigheden). Het gaat hier om aanpassingen binnen een bestaand kader.

Bateson’s Leren II sluit aan bij de middelste niveaus van Dilts (overtuigingen, waarden). Hier vindt een verandering plaats in hoe men leert en zich aanpast.

Bateson’s Leren III heeft raakvlakken met de hoogste niveaus van Dilts (identiteit, missie). Dit betreft fundamentele veranderingen in iemands wereldbeeld of zelfconcept.

4. Praktische toepasbaarheid:

Bateson’s model:

• + Biedt een diep inzicht in de aard van leren en verandering
• + Benadrukt de rol van context en systemen
• + Geschikt voor theoretische analyses en complexe veranderingsprocessen
• – Kan abstract en moeilijk te begrijpen zijn voor cliënten
• – Minder direct toepasbaar in alledaagse coaching situaties

Dilts’ model:

• + Meer gestructureerd en visueel (piramide)
• + Gemakkelijker te begrijpen en uit te leggen aan cliënten
• + Biedt concrete interventieniveaus voor coaches
• + Sluit goed aan bij persoonlijke ontwikkelingsdoelen
• – Kan als te rigide of simplistisch worden gezien
• – Mist soms de diepgang van Bateson’s systeemperspectief

Welk model is in de praktijk succesvoller te gebruiken?

In de praktijk van coaching wordt het model van Dilts vaak als succesvoller ervaren om de volgende redenen:

• 1. Toegankelijkheid: De piramidestructuur en duidelijk gedefinieerde niveaus maken het model gemakkelijker te begrijpen en te onthouden voor zowel coaches als cliënten.
• 2. Praktische toepasbaarheid: Elk niveau in Dilts’ model biedt concrete aanknopingspunten voor interventies, wat het gemakkelijker maakt om gerichte veranderingsstrategieën te ontwikkelen.
• 3. Holistische benadering: Het model behandelt verschillende aspecten van persoonlijke ontwikkeling, van concrete gedragingen tot abstracte levensdoelen, wat een omvattende aanpak mogelijk maakt.
• 4. Flexibiliteit: Hoewel het model hiërarchisch is, kan een coach gemakkelijk schakelen tussen niveaus, afhankelijk van de behoeften van de cliënt.
• 5. Aansluiting bij coachingsdoelen: De niveaus in Dilts’ model sluiten goed aan bij veel voorkomende coachingsvraagstukken, zoals gedragsverandering, overtuigingen uitdagen, of zoeken naar levensdoelen.

Echter, het is belangrijk op te merken dat het succes van een model in de praktijk vaak afhangt van de specifieke context, de voorkeuren van de coach, en de behoeften van de cliënt. Sommige situaties kunnen baat hebben bij de diepere, systemische inzichten van Bateson’s model, terwijl andere meer gebaat zijn bij de gestructureerde aanpak van Dilts.

Integratie en beste praktijken:

Een effectieve benadering kan zijn om elementen van beide modellen te integreren:

1. Gebruik Dilts’ model als primair kader voor het structureren van coachingssessies en het identificeren van interventieniveaus. HIermee is al snel te bepalen of een interventie voor eenzaamheid kans van slagen heeft.

2. Incorporeer Bateson’s inzichten over systeemdenken, contextueel leren, en de complexiteit van verandering om een dieper begrip van veranderingsprocessen te ontwikkelen. Voor de liefhebber van achtergrond en diepgang!

3. Benut Dilts’ model voor het snel identificeren van blokkades en het ontwikkelen van gerichte interventiestrategieën.

4. Wees flexibel in de toepassing en pas het gebruikte model aan op basis van de specifieke situatie en de behoeften van de cliënt. Anders gezegd: pas op voor te veel rigiditeit.

Conclusie:

Hoewel Dilts’ model in de praktijk vaak als toegankelijker en directer toepasbaar wordt ervaren, biedt Bateson’s oorspronkelijke visie waardevolle inzichten die de toepassing van Dilts’ model kunnen verrijken. Een geïntegreerde benadering, waarbij de sterke punten van beide modellen worden benut, kan leiden tot een meer verfijnde en effectieve coachingspraktijk.

… En dat is nu precies wat is gedaan in de methodiek Creatief Leven. Op elk niveau van verandering wordt gestuurd, waarbij als begin-voorwaarde een ontvankelijk brein is gesteld. Aan die voorwaarde voldoen we door allerlei brein-activerende werkvormen uit te voeren.

Dici & Ryan

Steeds meer komt erkenning en aandacht voor drie psychologische basisbehoeften, zoals die door Dici en Ryan werden geformuleerd. Hier een uitleg:

Natuurlijke menselijke neigingen naar groei en ontwikkeling leiden tot onze aangeboren drang om boeiende activiteiten te ondernemen en verbinding te zoeken met de wereld om ons heen. Volgens de zelfdeterminatietheorie zijn er drie universele psychologische basisbehoeften die hieraan ten grondslag liggen: de natuurlijke behoefte aan verbondenheid, competentie en autonomie. Deze worden ook wel de vitamines voor groei genoemd.

Net zoals fysieke behoeften zoals eten en slapen essentieel zijn voor ons overleven, zijn deze psychologische basisbehoeften cruciaal voor ons persoonlijk en sociaal functioneren.

Verbondenheid:
Verbondenheid draait om het ervaren van een ‘wij-gevoel’, erbij horen, welkom zijn, deelnemen en het opbouwen van warme, vertrouwensvolle relaties in een positief en veilig klimaat. Het omvat zorgen voor anderen en zelf geliefd worden, nauw verbonden met het begrip hechting. Het versterken van het gevoel van verbondenheid houdt in dat je beschikbaar bent en zorgzaam, respectvol en waarderend omgaat met kinderen, jongeren en volwassenen.

Competentie:
Competentie draait om vertrouwen in eigen kunnen, het gevoel bekwaam te zijn om uitdagingen aan te gaan, doelen te bereiken en taken succesvol af te ronden. Het gaat om het gevoel van vooruitgang en verbetering in wat je doet, en het ontvangen van waardering van anderen. Het ondersteunen van het gevoel van competentie omvat het uitstralen van vertrouwen, helderheid bieden, afstemmen op het ontwikkelingsniveau en het aanbieden van gepaste hulp, structuur en uitdagingen. Het draait om het vinden van een evenwicht tussen overbelasting en onderschatting. De veronderstelling dat mensen ‘alles in zich hebben’ en dat je alleen maar hoeft te prikkelen om dat eruit te krijgen is een misvatting. Soms moeten mensen iets leren. Bij eenzaamheid is dat duidelijk: vaak ontbreekt de competentie om vriendschappen aan te gaan en te onderhouden.

Autonomie:
Autonomie gaat over een gevoel van psychologische vrijheid, jezelf kunnen zijn, keuzes mogen maken en ruimte krijgen voor initiatief. Het gaat erom gehoord te worden, het gevoel te hebben dat je mening ertoe doet en dat je een zekere mate van invloed en controle kunt uitoefenen. Autonomie mag niet worden verward met onafhankelijkheid. Het betekent zelf beslissingen mogen nemen, zelf mogen kiezen en zelf verantwoordelijkheid mogen dragen voor hun initiatieven en activiteiten. Hoe meer je mensen dingen uit handen neemt, des te minder autonoom zij zijn. Goed voorbeeld van hoe dat mis kan gaan is de uitvaartbranche. Het blijkt dat mensen die alles uit handen geven bij een begrafenis minder goed het verdriet verwerken dan degenen die zelf actief zijn. Zelf iets kunnen bijdragen is belangrijk. Zo gezien is het slim om allerlei activiteiten vanuit het welzijnswerk onder de loep te nemen. De vraag of het bijdraagt aan autonomie of niet zou altijd een rol moeten spelen.

Presentatie introductie eenzaamheid

Op verzoek is hier de powerpoint presentatie in PDF. De kwaliteit van deze foto’s is goed voor online gebruik.

We zijn weer met een grote groep, dat betekent dat we in korte tijd veel kunnen bereiken. Een mini scrum opdracht voor twee groepen. Wat is scrum ook alweer? Er is een scrumleader, die verdeelt het werk. Teams of enkele leden gaan aan de slag en rapporteren na enige tijd terug aan de groep. Dan volgt op basis daarvan een vervolg. Tot het doel is bereikt. Jullie doel is: een overzicht presenteren van je bevindingen aan de hele groep.

SCRUM!

1. Zoek op hoeveel geld er in Nederland is besteed aan de bestrijding van eenzaamheid in 2024. Neem daarbij zowel de Rijksoverheid, Provincies en Gemeenten op. Kijk ook naar uitgaven in de algemene en bijzondere gezondheidszorg, evenals naar de bestedingen van bedrijven. Maak er een overzicht van en presenteer dit.

2. Zoek op welke organisatie(s) het effect meten van die uitgaven. Presenteer dit ook. Vermeld uiteraard ook je bronnen.

N.B. Let op dat je de uitgaven niet dubbel telt! Wat de Rijksoverheid uitgeeft is natuurlijk deels wat anderen weer in naam van eenzaamheidsbestrijding uitgeven.

Vervolg

In beide opleidingsdagen zijn mensen geraakt door dit onderwerp. We hebben daarom een groep smanegesteld waarmee we op zoek gaan naar antwoord op de vraag: hoeveel geld wordt er in ons land jaarlijks uitgegeven aan eenzaamheid en wie geeft dat uit?

Wil je daaraan bijdragen, laat het even weten!

Jeannette