Wetenschappelijk Onderzoek Eenzaamheid 2022

Auteurs: d’Hombres, B., Schnepf, S.V., Barjaková, M., et al.
Uitgever: European Commission Joint Research Centre
Land: Europa (27 EU-landen)

In dit boek vind je een aantal artikelen die eenzaamheid van verschillende kanten bespreken. Je kunt hier de inhoud van het boek per hoofdstuk downloaden.

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

De EU Loneliness Survey van 2022 markeert een historisch moment in het eenzaamheidsonderzoek. Voor het eerst werd een grootschalige, gestandaardiseerde studie uitgevoerd naar eenzaamheid in alle 27 EU-lidstaten, met meer dan 30.000 deelnemers. Dit onderzoek vult een cruciale kennislacune op en biedt ongekende inzichten in de complexiteit van eenzaamheid als Europees fenomeen.

De bevindingen onthullen dat gemiddeld 13% van de Europeanen zich de meeste tijd eenzaam voelt, terwijl 35% ten minste soms eenzaamheid ervaart. Deze cijfers variëren aanzienlijk tussen landen, wat belangrijke culturele, sociale en economische verschillen weerspiegelt. Ierland toont de hoogste prevalentie met meer dan 20% die zich vaak eenzaam voelt, gevolgd door Luxemburg, Bulgarije en Griekenland. De laagste niveaus worden gevonden in Nederland, Tsjechië, Kroatië en Oostenrijk.

Een fundamentele theoretische bijdrage van dit onderzoek is de identificatie van verschillende dimensies van eenzaamheid die cultureel bepaald zijn. Het onderzoek toont aan dat sociale normen en verwachtingen sterk beïnvloeden hoe eenzaamheid wordt ervaren en geuit. In landen met sterkere sociale conformiteitsdruk wordt eenzaamheid meer gestigmatiseerd, wat paradoxaal genoeg kan leiden tot meer eenzaamheid door vermijding van hulp zoeken.
Belangrijk is ook het artikel over negatieve jeugdervaringen en eenzaamheid, waaruit blijkt dat veel eenzaamheid niet pas in het volwassen leven begint, maar dat kinderen door hun jeugdervaringen al belast zijn met eenzaamheid.

Onderdeel is ook de eenzaamheid in Europa voor, tijdens en na Corona.

Het boek identificeert duidelijke risicogroepen: jongeren, mensen met lagere inkomens en opleidingsniveaus, en personen die significante levensgebeurtenissen meemaken zoals ontslag, scheiding of het afronden van studies. Deze bevindingen ondersteunen een multifactorieel model van eenzaamheid waarin persoonlijke kwetsbaarheid, sociale omstandigheden en levenstransities samenkomen.

Bijzonder belangrijk is de ontdekking dat de kwaliteit van sociale relaties belangrijker is dan de kwantiteit. Mensen met meerdere betekenisvolle relaties rapporteren minder eenzaamheid, waarbij zowel frequentie als diepte van contact van belang zijn. Dit ondersteunt theorieën die onderscheid maken tussen sociale en emotionele eenzaamheid.

Het boek laat ook zien hoe Europeanen verschillend over eenzaamheid denken. Hoewel 73% van de respondenten vindt dat individuen en families de hoofdrol moeten spelen bij het ondersteunen van eenzame mensen, is er tegelijkertijd brede steun voor overheidsingrepen en professionele ondersteuning. Dit wijst op een complex spanningsveld tussen individuele verantwoordelijkheid en collectieve zorg.

Voor beleidsvorming betekenen deze bevindingen dat een one-size-fits-all benadering niet werkt. Interventies moeten worden aangepast aan lokale culturele contexten, waarbij rekening wordt gehouden met verschillen in stigmatisering en sociale normen. Het onderzoek benadrukt ook het belang van preventieve maatregelen gericht op risicogroepen en levenstransities.

Auteurs: Hemberg, J., Sundqvist, M., Rosendahl, S.
Tijdschrift: International Journal of Adolescence and Youth
Land: Finland

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Dit kwalitatieve onderzoek biedt unieke inzichten in hoe adolescenten en jongvolwassenen eenzaamheid daadwerkelijk ervaren en begrijpen. Door diepte-interviews met vijftien Zweedssprekende Finnen tussen 17 en 30 jaar ontstaat een rijk beeld van de complexiteit en diversiteit van eenzaamheidservaringen in deze cruciale levensfase.

Het onderzoek onthult dat eenzaamheid voor jongeren niet simpelweg een gebrek aan sociale contacten is, maar een complexe emotionele toestand die geworteld is in eerdere negatieve ervaringen. Veel deelnemers verbinden hun huidige eenzaamheid met traumatische gebeurtenissen uit het verleden, zoals pesten, verwaarlozing of instabiele familierelaties. Dit ondersteunt theorieën over de langetermijneffecten van vroege sociale ervaringen op later relationeel functioneren.

Een belangrijk theoretisch inzicht is de rol van mentale en fysieke gezondheid in eenzaamheidservaringen. Jongeren met angst, depressie of chronische aandoeningen ervaren vaak een dubbele isolatie: hun symptomen maken sociale interactie moeilijker, terwijl het gebrek aan begrip van anderen hun gevoel van anders-zijn versterkt. Dit creëert een vicieuze cirkel waarin eenzaamheid en mentale gezondheidsproblemen elkaar versterken.

Het onderzoek identificeert ook de rol van maatschappelijke factoren in eenzaamheidservaringen. Deelnemers beschrijven hoe een “individualistische samenleving” en sociale media bijdragen aan gevoelens van isolatie. Ze ervaren druk om een perfect leven te presenteren online, terwijl ze intern worstelen met eenzaamheid. Dit leidt tot een discrepantie tussen hun publieke persona en private ervaring.

Bijzonder inzichtelijk is de ontdekking dat eenzaamheid soms functioneel kan zijn als beschermingsmechanisme. Sommige jongeren trekken zich bewust terug na negatieve sociale ervaringen om zichzelf te beschermen tegen verdere pijn. Hoewel dit op korte termijn adaptief kan zijn, kan het op lange termijn leiden tot chronische eenzaamheid door vermijding van nieuwe sociale ervaringen.

Het onderzoek onthult verschillende types eenzaamheid die jongeren ervaren. Naast de klassieke sociale en emotionele eenzaamheid identificeren de onderzoekers “existentiële eenzaamheid” – een diep gevoel van fundamentele vrijheid en isolatie in het bestaan – dat bijzonder relevant lijkt voor adolescenten die worstelen met identiteitsvorming.

Een belangrijke bevinding is hoe sociale normen en verwachtingen eenzaamheid beïnvloeden. Jongeren voelen druk om sociaal succesvol te zijn, wat hun eenzaamheid kan verergeren wanneer ze het gevoel hebben te falen aan deze verwachtingen. Dit is bijzonder relevant in de context van social media, waar succes vaak wordt gemeten in likes, followers en zichtbare sociale activiteiten.

Voor interventies suggereert dit onderzoek dat een historisch perspectief nodig is – het adresseren van onderliggende trauma’s en negatieve ervaringen, niet alleen huidige sociale tekorten. Ook benadrukt het de noodzaak van maatwerkaanpak, die rekening houden met de unieke combinatie van factoren die bijdragen aan eenzaamheid bij elke jongere.

Natuurlijk kun je concluderen dat hulpverleners verstand moeten hebben van soorten eenzaamheid, maar dat het nuttig of zelfs maar enigszins zinvol is om soorten eenzaamheid te onderscheiden in hulpverlening, volgt hieruit niet logischerwijs. Dat is een veel gemaakte denkfout. (J.R.)

Auteurs: Nyman-Kurkiala, P., Fagerström, L.
Tijdschrift: International Journal of Adolescence and Youth
Land: Finland

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Deze uitgebreide integratieve review synthetiseert tien jaar onderzoek (2010-2020) naar de oorzaken van onvrijwillige eenzaamheid bij adolescenten en jongvolwassenen. Het onderzoek biedt een systematisch theoretisch kader voor het begrijpen van waarom jongeren eenzaam worden, ondanks hun wens om verbonden te zijn.

Het onderzoek identificeert vier hoofdthema’s die ten grondslag liggen aan onvrijwillige eenzaamheid. Het eerste thema, “eenzaamheid door verschillende dimensies van lijden,” omvat zowel fysiek als mentaal lijden. Fysieke gezondheidsproblemen, chronische pijn of beperkingen kunnen jongeren isoleren van leeftijdsgenoten en normale sociale activiteiten. Mentaal lijden, waaronder depressie, angst en andere psychiatrische aandoeningen, beïnvloedt niet alleen de motivatie voor sociale interactie maar ook de cognitieve processen die nodig zijn voor succesvolle relatievorming.

Het tweede thema, “eenzaamheid door persoonlijke barrières,” behelst persoonlijkheidstrekken en inefficiënte copingstrategieën. Jongeren met hoge neuroticisme, lage extraversie of gehechtheidsproblemen hebben meer moeite met het vormen en onderhouden van relaties. Inefficiënte copingstrategieën, zoals vermijding of overmatig gebruik van technologie, kunnen aanvankelijk bescherming bieden maar leiden uiteindelijk tot verdere isolatie.

Het derde thema richt zich op “eenzaamheid door negatieve levenservaringen.” Significante verliezen, zoals overlijden van een dierbare of einde van belangrijke relaties, kunnen jongeren kwetsbaar maken voor eenzaamheid. Pesten en cyberpesten hebben bijzonder diepe effecten, omdat ze niet alleen sociale uitsluiting veroorzaken maar ook het zelfbeeld en vertrouwen in anderen ondermijnen. Onveilige familierelaties creëren een fundament van onzekerheid dat doorwerkt in alle latere relaties.

Het vierde thema, “eenzaamheid door levenstransities,” erkent dat eenzaamheid vaak ontstaat tijdens belangrijke veranderingsperioden. De overgang van middelbare school naar hoger onderwijs, van thuis naar zelfstandig wonen, of van studie naar werk brengt verlies van vertrouwde sociale structuren met zich mee. Jongeren moeten nieuwe sociale netwerken opbouwen terwijl ze tegelijkertijd worstelen met andere ontwikkelingstaken.

Een belangrijk theoretisch inzicht is dat deze factoren niet geïsoleerd werken maar elkaar wederzijds beïnvloeden. Een jongere met een kwetsbare persoonlijkheid die negatieve ervaringen meemaakt tijdens een levenstransitie loopt het hoogste risico op chronische eenzaamheid. Dit ondersteunt een transactioneel ontwikkelingsmodel waarin persoon en omgeving voortdurend interacteren.

Het onderzoek benadrukt ook de rol van cognitieve processen in het ontstaan en onderhouden van eenzaamheid. Negatieve ervaringen kunnen leiden tot maladaptieve schema’s over zichzelf en anderen, wat toekomstige sociale interacties beïnvloedt. Jongeren kunnen defensieve houdingen ontwikkelen die hen beschermen tegen afwijzing maar ook voorkomen dat ze nieuwe, positieve relaties aangaan.

Voor interventies betekent dit dat een multidimensionale aanpak nodig is die rekening houdt met de complexe interactie van factoren. Preventieve interventies moeten zich richten op het versterken van veerkracht en copingvaardigheden, terwijl therapeutische interventies zowel onderliggende kwetsbaarheden als actuele sociale vaardigheden moeten adresseren.

Tja, dit is allemaal samen te vatten onder: verbroken patronen in relaties… waarbij negatieve jeugdervaringen meetellen, evenals natuurlijk genen, voorbeelden vanuit het ouderlijk gezin, kortom, de bekende rij van oorzaken en omstandigheden allemaal een rol kunnen spelen. Het doet toch steeds weer denken aan die lekke band, waarbij de garage pas gaat repareren als ie alle omstandigheden in kaart heeft gebracht waaronder het lek is ontstaan. (J.R.)

Auteurs: Gründahl, M., Weiß, M., Maier, L., et al.
Tijdschrift: PLOS One
Land: Duitsland

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Dit onderzoek met 790 Duitssprekende volwassenen verdiept ons begrip van eenzaamheid door verschillende meetmethoden te vergelijken en de cognitieve en gedragsmatige aspecten ervan te onderzoeken. Het onderzoek daagt traditionele conceptualiseringen van eenzaamheid uit door aan te tonen dat frequentie van eenzaamheidsgevoelens slechts één aspect is van een veel complexer fenomeen. (Ik ken niemand die dit beweert, J.R.)

Het onderzoek classificeert deelnemers als eenzaam of niet-eenzaam op basis van drie dimensies: frequentie (hoe vaak voelt men zich eenzaam), distress (hoe pijnlijk is het gevoel), en chroniciteit (hoe lang duurt het al). Deze multidimensionale benadering onthult dat mensen die even vaak eenzaamheid ervaren toch kunnen verschillen in de intensiteit van hun lijden en de duur van hun ervaring.

Een fundamentele theoretische bijdrage is de demonstratie dat verschillende dimensies van eenzaamheid samenhangen met verschillende cognitieve en gedragspatronen. Mensen die voornamelijk lijden onder de emotionele pijn van eenzaamheid tonen andere denkpatronen dan degenen die primair geplaagd worden door de frequentie of chroniciteit ervan. Dit ondersteunt het cognitieve model van eenzaamheid dat stelt dat maladaptieve cognitieve processen centrale rol spelen in het onderhouden van eenzaamheid.

Het onderzoek identificeert specifieke cognitieve biases geassocieerd met eenzaamheid. Eenzame individuen (SIC!) vertonen meer negatieve attributies over sociale situaties, hebben lagere verwachtingen van sociale interacties, en interpreteren ambigue sociale signalen negatiever. Deze cognitieve vertekeningen creëren een zichzelf vervullende profetie waarbij eenzame mensen gedrag vertonen dat hun negatieve verwachtingen bevestigt.

Gedragsmatig toont het onderzoek dat eenzaamheid gepaard gaat met vermijdingsgedrag en verminderde sociale vaardigheden. Eenzame deelnemers rapporteren meer sociale angst, minder assertiviteit, en moeite met het initiëren en onderhouden van gesprekken. Interessant is dat deze gedragspatronen niet alleen consequenties zijn van eenzaamheid, maar ook bijdragen aan het in stand houden ervan.

Het onderzoek onthult ook gender- en leeftijdsverschillen in hoe eenzaamheid zich manifesteert. Vrouwen rapporteren vaker emotionele aspecten van eenzaamheid, terwijl mannen meer focussen op sociale isolatie. Jongere volwassenen ervaren eenzaamheid vaak als intensere episodes, terwijl ouderen meer last hebben van chronische, laaggradige eenzaamheid.

Een belangrijke bevinding is dat verschillende aspecten van eenzaamheid verschillende interventiebenaderingen vereisen. Mensen die voornamelijk lijden onder episodische maar intense eenzaamheid hebben baat bij crisisinterventie en emotieregulatie technieken. Degenen met chronische eenzaamheid hebben meer baat bij langetermijntherapie gericht op cognitieve herstructurering en sociale vaardigheidstraining.

Het onderzoek benadrukt ook de rol van zelfbeeld en zelfacceptatie in eenzaamheidservaringen. Eenzame individuen hebben vaak lagere zelfwaardering en meer negatieve zelfbeelden. Dit suggereert dat interventies die zelfcompassie en zelfacceptatie bevorderen effectief kunnen zijn in het doorbreken van eenzaamheidscycli.

Voor de praktijk betekenen deze bevindingen dat een genuanceerde assessment van eenzaamheid nodig is die verder gaat dan simpele frequentiemetingen. Clinici moeten de verschillende dimensies van eenzaamheid in kaart brengen om passende interventies te kunnen ontwikkelen. Het onderzoek ondersteunt ook de ontwikkeling van gespecialiseerde interventies voor verschillende typen eenzaamheidservaringen.

Weer, die atuoband…

Auteurs: Cawthorne, T., Aslam, N., Francis, Z., et al.
Tijdschrift: PLOS One
Land: Verenigd Koninkrijk

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Dit baanbrekende onderzoeksprotocol beschrijft de ontwikkeling van een gespecialiseerde cognitieve gedragstherapie (CGT) voor chronische eenzaamheid bij kinderen en jongeren. Het onderzoek vult een belangrijke lacune in de behandeling van eenzaamheid bij jongeren, waarbij de meeste interventies tot nu toe gericht waren op ouderen.

Het ontwikkelde therapeutische model is gebaseerd op een modulaire benadering die flexibiliteit biedt in behandeling. Dit is cruciaal omdat eenzaamheid bij jongeren zeer heterogeen is – wat werkt voor de ene jongere werkt niet noodzakelijk voor de andere. De modulaire opzet stelt therapeuten in staat om behandelcomponenten te selecteren op basis van de specifieke behoeften en presentatie van elke jongere.

De theoretische basis van de interventie ligt in het begrijp dat chronische eenzaamheid bij jongeren wordt onderhouden door maladaptieve sociale cognities – negatieve gedachten en overtuigingen over zichzelf, anderen en sociale situaties. Deze cognities leiden tot gedragingen die sociale isolatie in stand houden, zoals vermijding van sociale situaties, defensieve houding in interacties, of het stellen van onrealistische verwachtingen aan relaties.

Het behandelprotocol richt zich op verschillende mechanismen die eenzaamheid in stand houden. Een eerste focus ligt op het identificeren en uitdagen van negatieve automatische gedachten over sociale situaties. Jongeren leren om gedachten zoals “niemand vindt me leuk” of “ik zal weer afgewezen worden” te herkennen en te toetsen aan de realiteit.

Een tweede component behelst het verbeteren van sociale vaardigheden en communicatievaardigheden. Veel eenzame jongeren hebben lacunes in hun sociale repertoire, niet door gebrek aan intelligentie maar door gebrek aan oefening of negatieve ervaringen. De therapie biedt een veilige omgeving om nieuwe vaardigheden te leren en te oefenen.

Een derde element richt zich op emotieregulatie en het omgaan met sociale angst. Eenzaamheid gaat vaak gepaard met intense emoties zoals verdriet, woede of angst die sociale interacties kunnen bemoeilijken. Jongeren leren technieken om deze emoties te herkennen, begrijpen en reguleren.

Het protocol integreert ook gedragsexperimenten waarbij jongeren geleidelijk nieuwe sociale situaties uitproberen. Deze experimenten zijn ontworpen om negatieve verwachtingen te testen en positieve ervaringen mogelijk te maken. De hiërarchische opbouw zorgt ervoor dat jongeren stap voor stap vertrouwen opbouwen.

Een innovatief aspect is de aandacht voor de unieke ontwikkelingsbehoeften van adolescenten. De therapie erkent dat jongeren zich bevinden in een cruciale periode van identiteitsvorming en sociale ontwikkeling. De interventie helpt hen niet alleen met hun huidige eenzaamheid maar ook met het ontwikkelen van vaardigheden voor toekomstige relaties.

Het onderzoek gebruikt een multiple baseline single-case experimental design om de effectiviteit te evalueren. Deze methode is bijzonder geschikt voor het testen van nieuwe interventies omdat het gedetailleerde informatie geeft over wat werkt voor wie en wanneer. Het stelt onderzoekers in staat om de werkzame elementen van de therapie te identificeren.

Voor de praktijk betekent dit protocol een belangrijke stap voorwaarts in evidence-based behandeling van eenzaamheid bij jongeren. Het biedt therapeuten een gestructureerde maar flexibele benadering die kan worden aangepast aan individuele behoeften. De modulaire opzet maakt het mogelijk om de behandeling te intensiveren of uit te breiden afhankelijk van de respons van de jongere.

We kijken uit naar de ervaringen hiermee.

Auteurs: Holt-Lunstad, J., Henriksen, R.E., Smith, M.L.
Tijdschrift: Psychotherapy and Psychosomatics
Land: Verenigde Staten

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Dit belangrijke overzichtsartikel integreert de nieuwste inzichten uit de neurowetenschappen en cognitieve psychologie om ons begrip van chronische eenzaamheid en mogelijke interventies te verdiepen. Het artikel biedt een uitgebreide synthese van neurobiologische mechanismen die ten grondslag liggen aan eenzaamheid en hoe deze kennis kan worden vertaald naar effectieve behandelingen.

Het artikel begint met een fundamentaal onderscheid tussen tijdelijke en chronische eenzaamheid. Tijdelijke eenzaamheid is een normale menselijke ervaring die kan motiveren tot het zoeken van sociale verbinding. Chronische eenzaamheid daarentegen wordt gekenmerkt door persistente gevoelens van sociale isolatie die gepaard gaan met specifieke neurocognitieve veranderingen die de eenzaamheid in stand houden.

De neurobiologische bevindingen tonen aan dat chronische eenzaamheid geassocieerd is met structurele en functionele veranderingen in verschillende hersengebieden. De prefrontale cortex, verantwoordelijk voor executieve functies en emotieregulatie, toont verminderde activiteit bij eenzame individuen. Dit kan verklaren waarom eenzame mensen moeite hebben met het reguleren van negatieve emoties en het nemen van adaptieve sociale beslissingen.

Bijzonder relevant zijn de bevindingen over de amygdala, het hersengebied dat centraal staat in angst- en dreigingsdetectie. Bij chronisch eenzame individuen is de amygdala hyperactief, wat leidt tot verhoogde waakzaamheid voor sociale dreigingen. Deze hypervigilantie zorgt ervoor dat eenzame mensen sociale situaties eerder als bedreigend interpreteren, zelfs wanneer dit niet het geval is.

Het artikel bespreekt ook veranderingen in het beloningssysteem van de hersenen. Het ventrale striatum, belangrijk voor het ervaren van plezier en motivatie, toont verminderde respons op sociale beloningen bij eenzame individuen. Dit verklaart waarom eenzame mensen minder genieten van sociale interacties en minder gemotiveerd zijn om sociale contacten te zoeken.

Een belangrijk mechanisme dat wordt besproken is de rol van stress-responssystemen. Chronische eenzaamheid activeert de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as, wat leidt tot verhoogde cortisolproductie. Deze chronische stressrespons heeft niet alleen negatieve effecten op de fysieke gezondheid maar beïnvloedt ook cognitieve processen zoals geheugen, aandacht en besluitvorming.

Het artikel introduceert het concept van “sociale pijn” – het idee dat eenzaamheid letterlijk pijn veroorzaakt in de hersenen. Neuroimaging studies tonen aan dat sociale afwijzing en eenzaamheid dezelfde hersengebieden activeren als fysieke pijn. Dit verklaart waarom eenzaamheid zo intens en pijnlijk kan zijn en waarom mensen het vaak beschrijven in termen van fysieke pijn.

Voor interventies betekenen deze neurobiologische inzichten dat behandelingen moeten gericht zijn op het “hertrainen” van deze hersen responsen. Het artikel bespreekt verschillende evidence-based interventies die effectief kunnen zijn. Cognitieve gedragstherapie kan helpen bij het herstructureren van maladaptieve gedachten en het verminderen van sociale angst.

Mindfulness-gebaseerde interventies tonen veelbelovende resultaten omdat ze helpen bij het reguleren van emoties en het verminderen van hypervigilantie. Door het ontwikkelen van metacognitief bewustzijn kunnen mensen leren om automatische negatieve gedachten en emoties te observeren zonder er onmiddellijk op te reageren.

Het artikel bespreekt ook farmacologische mogelijkheden. Hoewel er geen specifieke medicatie voor eenzaamheid bestaat, kunnen bepaalde antidepressiva en anxiolytica helpen bij het behandelen van comorbide condities en het verminderen van hyperarousal.

Een innovatieve benadering die wordt besproken is neurofeedback – het trainen van specifieke hersenactiviteitspatronen om emotieregulatie en sociale cognitie te verbeteren. Hoewel nog experimenteel, tonen vroege studies veelbelovende resultaten.

Voor de klinische praktijk benadrukt het artikel het belang van een geïntegreerde benadering die biologische, psychologische en sociale factoren combineert. Behandelaars moeten begrijpen dat chronische eenzaamheid niet simpelweg een gebrek aan sociale contacten is, maar een complexe conditie met specifieke neurobiologische kenmerken die gerichte interventie vereist.

Joehoe! Eindelijk! Dit is een mooi citaat uit dit artikel: Moreover, a better understanding of the neurocognitive mechanisms mediating chronic loneliness opens up novel opportunities to enhance the efficacy of loneliness interventions by targeting the underlying brain circuits.

Pfffff. J.R.

Auteurs: Vasan, S., Lambert, E., Eikelis, N., Lim, M.H.
Tijdschrift: JMIR Mental Health
Land: Australië

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Deze uitgebreide review richt zich specifiek op eenzaamheid bij jongeren en de unieke uitdagingen en kansen die dit biedt voor interventie-ontwikkeling. Het onderzoek is bijzonder tijdig gezien de toenemende zorgen over eenzaamheid onder jongeren, versterkt door de COVID-19 pandemie en de alomtegenwoordigheid van sociale media.

Het onderzoek begint met de erkenning dat jongeren een ondervertegenwoordigde groep zijn in eenzaamheidsonderzoek, ondanks het feit dat zij vaak de hoogste niveaus van eenzaamheid rapporteren. Dit paradox wordt verklaard door de focus van meeste onderzoeken en interventies op ouderen, terwijl eenzaamheid een U-vormige distributie heeft waarbij zowel jongeren als ouderen kwetsbaar zijn.

Een belangrijk theoretisch inzicht is dat eenzaamheid bij jongeren andere kenmerken heeft dan bij ouderen. Jongeren bevinden zich in een cruciale ontwikkelingsfase waarin sociale relaties fundamenteel zijn voor identiteitsvorming, zelfwaardering en toekomstige relationele vaardigheden. Eenzaamheid tijdens deze periode kan daarom langdurige effecten hebben op persoonlijke ontwikkeling en mentale gezondheid.

Het onderzoek identificeert technologie als een double-edged sword in eenzaamheidservaringen van jongeren. Enerzijds kunnen sociale media en online platforms isolatie vergroten door het creëren van oppervlakkige verbindingen en sociale vergelijking. Anderzijds bieden ze ongekende mogelijkheden voor interventies die toegankelijk, anoniem en aantrekkelijk zijn voor jongeren.

De review onthult dat ICT-gebaseerde en sociale media-interventies bijzondere belofte tonen voor het bestrijden van eenzaamheid bij jongeren. Deze interventies kunnen voordelen bieden zoals 24/7 toegankelijkheid, verminderde stigmatisering, en de mogelijkheid om jongeren te bereiken die traditionele hulpverlening zouden vermijden. Echter, de effectiviteit hangt sterk af van de interactiviteit en betrokkenheid van deze digitale tools.

Een emerging technologie die wordt besproken zijn conversational agents en sociale robots. Deze AI-aangedreven systemen kunnen gepersonaliseerde ondersteuning bieden en sociale vaardigheden trainen in een veilige, niet-oordelende omgeving. Voor jongeren die sociale angst ervaren kunnen deze tools een stapsteen vormen naar echte menselijke interactie.

Het onderzoek benadrukt het belang van leeftijdsspecifieke benaderingen. Interventies die effectief zijn voor oudere volwassenen werken niet noodzakelijk voor jongeren, die andere communicatiestijlen, technologische voorkeuren en sociale behoeften hebben. Jongeren waarderen interventies die interactief, visueel aantrekkelijk en direct relevant zijn voor hun dagelijkse ervaring.

Een belangrijk aandachtspunt is de rol van peers in interventies voor jongeren. Peer-gebaseerde interventies, waarbij jongeren elkaar ondersteunen onder professionele begeleiding, tonen veelbelovende resultaten. Deze benadering benut de natuurlijke neiging van jongeren om zich te richten op leeftijdsgenoten en kan authentieke verbindingen faciliteren.

Het onderzoek identificeert ook specifieke uitdagingen bij het ontwikkelen van interventies voor jongeren. Ethical concerns rond privacy en data protection zijn bijzonder relevant wanneer minderjarigen betrokken zijn. Ook zijn jongeren een diverse groep met verschillende ontwikkelingsstadia, culturele achtergronden en socio-economische omstandigheden, wat maatwerk essentieel maakt.

Een belangrijk inzicht is dat interventies voor jongeren moeten focussen op vaardigheidsontwikkeling rather than alleen symptoomverlichting. Jongeren bevinden zich in een formatieve periode waarin ze fundamentele sociale en emotionele vaardigheden ontwikkelen. Interventies die zich richten op het opbouwen van veerkracht, sociale competentie en emotieregulatie kunnen langdurige beschermende effecten hebben.

Het onderzoek benadrukt ook het belang van vroege interventie en preventie. Omdat eenzaamheidspatronen vaak ontstaan in de adolescentie en jongvolwassenheid, kunnen tijdige interventies voorkomen dat tijdelijke eenzaamheid chronisch wordt. Dit vereist wel betere screening en identificatie van risicojongeren.

Voor de praktijk betekent dit dat interventies voor jongeren moeten worden ontworpen met begrip van hun unieke ontwikkelingsbehoeften, technologische voorkeuren en sociale context. De meest effectieve interventies zullen waarschijnlijk hybride benaderingen zijn die digitale tools combineren met menselijke ondersteuning en peer-interactie.

Auteurs: Keller, A., Flechtner-Mors, M., Hellmann-Regen, J., et al.
Tijdschrift: Applied Psychology: Health and Well-Being
Land: Duitsland

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Dit longitudinale onderzoek test de Evolutionaire Theorie van Eenzaamheid (ETL) tijdens de COVID-19 pandemie, een unieke natuurlijke “experiment” waarin sociale isolatie werd opgelegd aan grote delen van de bevolking. Het onderzoek biedt belangrijke inzichten in hoe acute stressoren eenzaamheid beïnvloeden en welke mechanismen daaraan ten grondslag liggen.

De Evolutionaire Theorie van Eenzaamheid stelt dat eenzaamheid een aanpassingsmechanisme is dat ontwikkeld is om ons te motiveren sociale verbindingen te zoeken. Kort ervaren eenzaamheid is adaptief, maar chronische eenzaamheid kan maladaptief worden door het activeren van defensieve mechanismen zoals hyperwaakzaamheid en sociale terugtrekking.

Het onderzoek volgde 403 Duitse revalidatiepatiënten gedurende de pandemie en mat hun ervaringen van COVID-gerelateerde stress, angst, eenzaamheid en depressieve symptomen. De bevindingen ondersteunen een serieel mediatie-model waarin pandemie-stress leidt tot verhoogde angst, wat vervolgens eenzaamheid veroorzaakt, wat uiteindelijk resulteert in depressieve symptomen.

Een belangrijke theoretische bijdrage is de demonstratie dat de ETL ook van toepassing is op acute stressoren, niet alleen op chronische sociale isolatie. De pandemie creëerde een “perfecte storm” waarbij zowel externe sociale beperkingen als interne psychologische stressoren eenzaamheid versterkten.

Het onderzoek toont aan dat niet iedereen even kwetsbaar is voor pandemie-gerelateerde eenzaamheid. Mensen met pre-existente mentale gezondheidsproblemen, zoals de revalidatiepatiënten in dit onderzoek, zijn bijzonder kwetsbaar. Dit suggereert dat preventieve interventies zich moeten richten op risicogroepen.

Interessant is de bevinding dat angst een belangrijke mediator is tussen stress en eenzaamheid. Dit impliceert dat interventies die angst verminderen (zoals ontspanningstechnieken of cognitieve therapie) indirect ook eenzaamheid kunnen verminderen.

Het onderzoek identificeert ook beschermende factoren. Mensen met sterke sociale vaardigheden en adaptieve copingstrategieën waren beter bestand tegen pandemie-gerelateerde eenzaamheid. Dit biedt aanknopingspunten voor preventieve interventies.

Voor de praktijk betekent dit dat crisisinterventies tijdens acute stressperiodes moeten focussen op zowel directe sociale ondersteuning als het versterken van copingvaardigheden. Ook suggereert het onderzoek dat vroege interventie bij angst kan voorkomen dat eenzaamheid escaleert naar depressie.

Auteurs: Lasgaard, M., Løvschall, C., Qualter, P., et al.
Tijdschrift: European Journal of Public Health
Land: Denemarken

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Deze omvangrijke meta-analyse van 128 studies met meer dan 12.000 deelnemers biedt het meest uitgebreide overzicht tot nu toe van de effectiviteit van eenzaamheidsinterventies. Het onderzoek analyseert verschillende typen studies en interventiestrategieën om definitieve antwoorden te geven op de vraag of eenzaamheidsinterventies daadwerkelijk werken.

De hoofdbevinding is hoopgevend: eenzaamheidsinterventies zijn over het algemeen effectief in het verminderen van eenzaamheid. Voor randomized controlled trials (RCTs), de gouden standaard in interventieonderzoek, werd een kleine tot matige effectgrootte gevonden (SMD = -0.47). Dit betekent dat mensen die interventies ontvangen gemiddeld substantieel minder eenzaam worden dan degenen in controlegroepen.

Het onderzoek maakt een belangrijk onderscheid tussen verschillende onderzoeksdesigns. RCTs tonen kleinere effectgroottes dan single-cohort studies of multi-cohort studies, wat logisch is omdat RCTs strenger gecontroleerd zijn en minder vatbaar voor bias. De bevinding dat interventies effectief zijn in de meest rigoreuze studies ondersteunt de betrouwbaarheid van de resultaten.

Een cruciale bevinding is dat er geen significante verschillen zijn tussen leeftijdsgroepen. Dit betekent dat eenzaamheidsinterventies zowel voor jongeren als ouderen effectief kunnen zijn, wat tegenspreekt dat eenzaamheid een ouderdomsprobleem is. Deze bevinding heeft belangrijke implicaties voor beleid en praktijk, omdat het suggereert dat investering in eenzaamheidsinterventies over de gehele levensduur zinvol is.

Het onderzoek identificeert drie typen interventies als meest effectief: psychologische behandelingen, sociale ondersteuningsinterventies, en sociale en emotionele vaardigheidstraining. Psychologische behandelingen, vooral die gebaseerd op cognitieve gedragstherapie, zijn bijzonder effectief omdat ze de onderliggende gedachten en overtuigingen aanpakken die eenzaamheid in stand houden.

Sociale ondersteuningsinterventies werken door het direct versterken van sociale netwerken en het bieden van praktische hulp. Deze interventies zijn vooral effectief voor mensen die geïsoleerd zijn door omstandigheden zoals ziekte, verhuizing of levensveranderingen. Ze kunnen variëren van buddy-systemen tot gestructureerde groepsactiviteiten.

Sociale en emotionele vaardigheidstraining richt zich op het verbeteren van interpersoonlijke competenties. Deze interventies leren mensen hoe ze relaties kunnen initiëren en onderhouden, conflicten kunnen oplossen, en emoties kunnen reguleren in sociale situaties. Ze zijn bijzonder effectief voor mensen die sociale vaardigheidstekorten hebben.

Een belangrijke bevinding is dat er geen duidelijke “winnende” interventie is – verschillende benaderingen kunnen effectief zijn voor verschillende mensen. Dit ondersteunt een gepersonaliseerde benadering van eenzaamheidsbehandeling waarbij interventies worden afgestemd op individuele behoeften, voorkeuren en omstandigheden.

Het onderzoek toont ook aan dat effecten van interventies duurzaam kunnen zijn. Langetermijneffecten (één tot zes maanden na interventie) zijn vergelijkbaar met kortetermijneffecten (tot vier weken), wat suggereert dat goed ontwikkelde interventies blijvende veranderingen kunnen bewerkstelligen in eenzaamheidsniveaus.

Echter, het onderzoek identificeert ook belangrijke beperkingen. De bewijskracht werd als laag tot zeer laag beoordeeld volgens het GRADE-systeem, voornamelijk door methodologische beperkingen in veel studies. Er is grote heterogeniteit tussen studies in populaties, interventietypes, en uitkomstmaten, wat het moeilijk maakt om definitieve conclusies te trekken.

Een belangrijk aandachtspunt is dat het onduidelijk blijft wie het meest baat heeft bij interventies. De studies geven onvoldoende informatie om te bepalen welke karakteristieken van deelnemers voorspellen wie wel of niet zal reageren op interventies. Dit benadrukt de noodzaak van meer gepersonaliseerde benaderingen.

Het onderzoek identificeert ook de noodzaak van beter gestandaardiseerde uitkomstmaten. De diversiteit in hoe eenzaamheid wordt gemeten bemoeilijkt vergelijking tussen studies en meta-analyse.

Voor de praktijk betekenen deze bevindingen dat investering in eenzaamheidsinterventies gerechtvaardigd is, maar dat zorgvuldige implementatie en evaluatie nodig zijn. Interventies moeten evidence-based zijn, aangepast aan de doelpopulatie, en ondersteund door adequate training en resources.

Het onderzoek benadrukt ook het belang van systematische benaderingen. Individuele interventies zijn belangrijk, maar moeten worden aangevuld met maatregelen op gemeenschaps- en beleidsniveau die sociale cohesie en connectie bevorderen.

Auteurs: Hoang, P., King, J.A., Moore, S., et al.
Tijdschrift: JAMA Network Open
Land: Canada

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Dit onderzoek en meta-analyse, gepubliceerd in het prestigieuze JAMA Network Open, evalueert specifiek interventies voor eenzaamheid en sociale isolatie bij ouderen. Met 70 geïncludeerde studies en 8.259 deelnemers biedt het een breed overzicht van wat werkt voor deze kwetsbare populatie.

Het onderzoek maakt een belangrijk onderscheid tussen interventies in de gemeenschap versus langdurige zorg settings. Deze differentiatie is cruciaal omdat ouderen in verschillende settings verschillende behoeften en mogelijkheden hebben. Thuiswonende ouderen hebben andere uitdagingen dan bewoners van zorginstellingen, wat verschillende interventiebenaderingen vereist.

Voor gemeenschapsinterventies identificeert het onderzoek verschillende effectieve strategieën. Groepsgebaseerde activiteiten tonen consistente positieve effecten, waarschijnlijk omdat ze zowel sociale contacten faciliteren als gedeelde ervaringen creëren. Deze kunnen variëren van hobby clubs tot educatieve programma’s, waarbij de sociale component vaak belangrijker is dan de specifieke activiteit.

Psychotherapie en cognitieve gedragstherapie blijken bijzonder effectief voor thuiswonende ouderen. Deze interventies adresseren de maladaptieve gedachten en overtuigingen die eenzaamheid in stand houden. Voor ouderen kunnen dit overtuigingen zijn over vergrijzing, hulpeloosheid, of sociale onwenselijkheid die hun bereidheid om sociale contacten te zoeken beperken.

Het onderzoek toont ook effectiviteit van internet training voor ouderen. Dit is bijzonder relevant in onze digitale tijd, waar sociale connecties toenemend online plaatsvinden. Ouderen die leren omgaan met technologie kunnen hun sociale netwerk aanzienlijk uitbreiden en in contact blijven met familie en vrienden.

Voor langdurige zorg settings tonen diergeassisteerde therapie en technologische interventies grote effectgroottes, hoewel deze resultaten voorzichtig geïnterpreteerd moeten worden door hoge heterogeniteit tussen studies. Diergeassisteerde therapie kan bijzonder waardevol zijn in institutionele settings waar menselijke interactie beperkt kan zijn.

Een belangrijk inzicht is dat verschillende typen interventies verschillende mechanismen aanspreken. Sommige interventies richten zich op het vergroten van sociale opportuniteiten, andere op het verbeteren van sociale vaardigheden, en weer andere op het aanpakken van cognitieve barrières voor sociale participatie.

Deze diversiteit suggereert dat een one-size-fits-all benadering niet optimaal is.
Het onderzoek identificeert ook belangrijke moderatoren van interventie-effectiviteit. Geslacht speelt een rol, waarbij sommige interventies beter werken voor mannen dan vrouwen en vice versa. Ook de baseline ernst van eenzaamheid beïnvloedt respons – zeer eenzame ouderen kunnen andere benaderingen nodig hebben dan mild eenzame ouderen.

De kwaliteit van bewijs varieert aanzienlijk tussen studies, met veel onderzoeken die methodologische beperkingen hebben. Dit benadrukt de noodzaak van meer rigoureus onderzoek. Veel interventies tonen veelbelovende resultaten maar hebben replicatie in grotere, beter gecontroleerde studies nodig.

Een praktisch belangrijk inzicht is dat effectieve interventies vaak multicomponent zijn – ze combineren verschillende benaderingen zoals sociale activiteiten, vaardigheidstraining, en individuele ondersteuning. Deze integratieve aanpak erkent dat eenzaamheid een complex probleem is.

Het onderzoek benadrukt ook het belang van implementatie-overwegingen. Zelfs effectieve interventies kunnen falen als ze niet correct geïmplementeerd worden. Factoren zoals training, simpelweg: geld, deelname bereidheid van de deelnemers, en ondersteuning van uit de organisatie zijn cruciaal voor succes.

Het onderzoek identificeert ook leemtes in de literatuur. Er is bijvoorbeeld beperkt onderzoek naar cultureel aangepaste interventies voor diverse oudere populaties. Ook is er weinig bekend over de optimale dosering en duur van interventies – hoeveel contact is nodig om verandering te bewerkstelligen?

Voor de praktijk betekenen deze bevindingen dat evidence-based interventies beschikbaar zijn voor het aanpakken van eenzaamheid bij ouderen, maar dat zorgvuldige selectie en implementatie nodig zijn. Interventies moeten afgestemd worden op de specifieke setting, populatie, en individuele behoeften.

Afgezien van dier-ondersteuning bij mensen in langdurige zorg waren de effecten van alle interventies overigens maar matig.

Auteurs: Morrish, N., Connolly, S., Hamilton, E., et al.
Tijdschrift: BMC Public Health
Land: Verenigd Koninkrijk

Populair-wetenschappelijke samenvatting:

Deze grondige review gaat verder dan het simpelweg vaststellen óf eenzaamheidsinterventies werken, en onderzoekt specifiek wélke kenmerken van interventies bijdragen aan hun effectiviteit. Door 115 studies te analyseren biedt het praktische inzichten voor het ontwerpen en implementeren van succesvolle eenzaamheidsinterventies. Maar ho, er bleven na zorgvuldige screening 22 studies over die bestudeerd konden worden.

Het onderzoek categoriseert interventies in verschillende typen en analyseert hun effectiviteit. Psychologische interventies, vooral die gebaseerd op cognitieve gedragstherapie, tonen de sterkste effecten. Deze interventies zijn effectief omdat ze de onderliggende cognitieve processen aanpakken die eenzaamheid in stand houden, zoals negatieve attributies over sociale situaties en maladaptieve verwachtingen over relaties.

Sociale interactie-gebaseerde interventies, die direct sociale contacten faciliteren, tonen ook sterke effecten. Deze interventies werken door het creëren van opportuniteiten voor betekenisvolle connecties en het doorbreken van sociale isolatie. Voorbeelden zijn groepsactiviteiten, mentorship programma’s, en community events.

Sociale ondersteuningsinterventies, die zich richten op het versterken van support networks, hebben moderate effectiviteit. Deze interventies kunnen praktische ondersteuning bieden (zoals vervoer naar sociale activiteiten) of emotionele support (zoals peer counseling). Hun effectiviteit hangt vaak af van de kwaliteit en continuïteit van de geboden ondersteuning.

Een belangrijk inzicht is dat interventies die zich richten op het verbeteren van vriendschappen en community connections effectiever zijn dan die welke alleen professionele ondersteuning bieden. Dit suggereert dat authentieke, wederzijdse relaties belangrijker zijn dan eenzijdige hulpverleners-relaties voor het verminderen van eenzaamheid.

Het onderzoek identificeert ook het belang van follow-up contact na afloop van interventies. Interventies die continue ondersteuning of booster sessions bieden tonen betere langetermijneffecten. Dit ondersteunt het idee dat eenzaamheid een chronische situatie kan zijn die continu management vereist.

De review toont aan dat interventieduur een complexe factor is. Zeer korte interventies (enkele weken) zijn vaak onvoldoende om betekenisvolle veranderingen te bewerkstelligen, maar extreem lange interventies kunnen afhankelijkheid creëren. Er lijkt een “sweet spot” te bestaan rond 8-12 weken voor de meeste interventies, met mogelijkheid voor follow-up ondersteuning. (Waar kennen we dat van? J.R.)

Setting speelt ook een belangrijke rol in interventie-effectiviteit. Community-based interventies zijn vaak meer effectief dan klinische settings, mogelijk omdat ze minder stigmatiserend zijn en meer natuurlijke sociale interactie faciliteren. Home-based interventies kunnen effectief zijn voor mensen met verminderde mobiliteit, maar missen vaak het groepscomponent dat nuttig is voor effectieve aanpak van eenzaamheid.

Het onderzoek onthult belangrijke demografische verschillen in intervention effectiviteit. Interventies gericht op vrouwen met hogere educatie zijn oververtegenwoordigd in de literatuur en tonen vaak betere resultaten. Er is een duidelijke leemte in effectieve interventies voor mannen en mensen met lagere socio-economische status.

Leeftijds overwegingen zijn ook belangrijk. Interventies voor jongeren moeten andere benaderingen gebruiken dan die voor ouderen, rekening houdend met ontwikkelingsstadia, technologie gebruik, en sociale contexten. (Dit werd in eerder onderzoek niet gevonden, J.R.)

Het onderzoek benadrukt ook het belang van adequate screening en doelgroep vinding. Generieke interventies voor “eenzame mensen” zijn minder effectief dan interventies voor specifieke doelgroepen met eigen behoeften.

Training en support voor interventie ondersteuning is cruciaal. Interventies die werden verzorgd door goed getrainde mensen waren over het algemeen effectiever. This includes niet alleen technical skills maar ook empathy, cultural sensitivity, en understanding van loneliness as a complex phenomenon.

Het onderzoek identificeert meerdere implementatieproblemen. Werven van deelnemers kan moeilijk zijn omdat eenzame mensen vaak terughoudend zijn in het zoeken of aannemen van hulp of ze zijn zich niet bewust van hun eenzaamheid.

Duurzaamheid is een andere belangrijke overweging. Veel effectieve interventies zijn tijdgebonden onderzoeksprojecten zonder plannen voor voortzetting. Om impact in de praktijk te hebben, hebben interventies duurzame financieringsmodellen en organisatorische ondersteuning nodig.

Voor policy en practice betekenen deze findings dat effectieve eenzaamheidsinterventies mogelijk zijn, maar er moet aan veel voorwaarden worden voldaan om succes te hebben.